برهان چهارم‌

281/ 3 وجود مطلق موجود است؛ براى صدق سخن ما كه گوييم: وجود موجود است، يا به واسطه صحت حمل شئى بر خودش- و اگر چه غير مفيد باشد- و يا آن‌كه به واسطه ذات است، زيرا ماهيات غير مجعول‌اند، و يا به واسطه ضرورت، به سبب محال بودن سلب شئى از خودش؛ خواه اين سلب ذهنى باشد و يا خارجى و يا سلب مطلق (پس ثبوتش براى خودش ضرورى است)

282/ 3 گفته نمى‌شود- چنان كه در كتاب مواقف و مقاصد گفته شده-: سلب شئى وقت عدم و نبودنش از خودش جايز است- به واسطه صدق سلب به عدم موضوع-

283/ 3 چون گوييم: اين اشتباه بزرگى است كه ناشى از فرق نگذاشتن بين اخذ موضوع مطلقا؛ و بين اخذ موضوع «موجودا» سرچشمه گرفته، در حالى كه فرق قطعى است، وگرنه ماهيات معدوم؛ خواه ماهيت ممكنات باشد و يا ممتنعات؛ نبود، و همين‌طور نه قضيه ذهنى و نه طبيعى تحقق نمى‌يافت‌[1]، و از نفى مقيد- يعنى ماهيت مخلوط[2]- نفى مطلق ماهيت‌[3] و غير اينها از مفاسد و تباهى‌ها لازم مى‌آمد.

284/ 3 و يا[4] براى اين كه موجود بودن هر موجودى به واسطه وجود است و سبب موجود بودن- به اتفاق نظر اثبات‌كنندگان صانع و ادراك كودكان و يا حيوان- موجود است، بر عكس سبب مضروب و كتك خورده، چون آن‌[5] مضروب نيست، زيرا معنى مضروب كسى است كه ضرب بر او واقع شده، نه آن‌چه كه داراى ضرب است، و معنى موجود چيزى است كه داراى وجود است.

285/ 3 اين دلايل چهار گانه قائم‌اند بر اين كه وجود موجود است. و آن‌چه را كه بهشتى گفته: از جهت لزوم تركيب در آن‌چه كه موجود است؛ مورد پذيرش نيست، زيرا تركيب در

[1] - چون با فرض عدم ثبوت آن براى خودش هيچ چيز اصلا براى آن ثابت نمى‌شود.

[2] - يعنى موجود.

[3] - زيرا با عدم مقيد سلب ماهيت از خودش صدق مى‌كند و در نتيجه نفى آن لازم مى‌آيد.

[4] - عطف به يا به واسطه صحت حمل شئى ... است، يعنى اين دليل چهارم است بر اين كه وجود موجود است.

[5] - يعنى سبب. م