خود از نظر جريان وضع عمومى زير نفوذ علمى و ادارى آنها بودند و علماى شيعه همان خط وجهه علمى و فتوائى ملى نزد پيروان خود داشتند و انتظامات تشكيلاتى كه بتوانند در برابر نفوذ علمى و ادارى ديگران مقاومت كنند نداشتند.

اين نفوذ تشكيلاتى و اعتبار رسمى و ادارى دانشمندان سنى مسلك كم كم دانشمندان شيعه را وادار كرد كه براى برابرى با آنها با علوم و اصطلاحات آنان آشنا شوند و براى مجادله هم كه باشد علوم آنها را فرا گيرند و بر مسلك آنها تأليف و تصنيف كنند تا در مورد بحث و معاشرت با آنها در نمانند و در نظر مخالفين بتوانند نمايش علمى دهند، اين روش از مراكزى كه عامه نفوذ علمى و مدارس عمومى داشتند شروع شد و بتدريج جامعه شيعه را فرا گرفت و عمومى و رسمى شد ما اكنون مراكز اين اختلاط و تلقيح را كه سبب انحراف مسلك ثابت چهار صد ساله شيعه شد بطور اختصار بيان ميكنيم.

1- بغداد بزرگترين مركز علمى و تاريخى اسلامست، اين شهر را منصور عباسى بعنوان پايتخت خلافت نو بنياد خاندان عباسيان ساخت تا هم آثار مدائن پايتخت پر نام و با افتخار شاهنشاهى ساسانيان را محو كند و هم مركزيت شهر كوفه و شام را كه بيش از يك قرن پايتخت و مركز نفوذ بنى اميه بود برهم زند تا ويران شوند و از موقعيت بيفتند، پس از تأسيس اين پايتخت با عظمت و تكميل ساختمان آن و تمركز نيروهاى خلافت در آن باز مركزيت علمى و دينى مدينه و حجاز كه تا آن روز مرجع آمال دينى عموم مسلمانان بود خلافت بنى عباس را متزلزل داشت و خصوص از نظر مركزيت مدينه براى امامان اهل بيت كه عموم شيعيان پيرو آنها بودند و بآرزوى پيشوائى و عدالت شعارى آنان با بنى عباس مساعدت كردند تا تخت بنى اميه واژگون شد، بسيار از مدينه نگران بودند و از اين نظر با همه وسائل در تقويت علم و فرهنگ بغداد كوشيدند و دانشمندان اسلامى و سائر ملل را تشويق كردند و دور خود جمع نمودند دانشكده‌هاى چندى باز نمودند و بتوسط متخصصين خودى و بيگانه كتب علمى ايران باستان و روم و هند و يونان را ترجمه و نشر كردند و در مدت يك قرن بغداد چنان كه مركز خلافت اسلامى بود و پرچم آن در بيشتر معموره جهان آن روز در اهتراز بود مركز علمى بدون منازع سراسر جهان بشمار ميرفت از اين رو در كتب تاريخ بيگانه بزرگان اهل اسلام را كه قرن چهارم عصر طلائى آنها است از هر جا بوده و هر جا تحصيل كرده‌اند پرتو علمى بغداد شناخته‌اند، در اواسط قرن چهارم اسلامى بغداد به اوج عظمت علمى خود رسيد و ضعف مركزيت خلافت بمذاهب و دانشمندان متنوع آزادى بخشيد و دستجاتى در آنجا گرد آمدند و بحثهاى مذهبى فراوان شد در اين ميان شيعه‌ها دسته نيرومندى تشكيل دادند كه از طرف بسيارى از رجال خلافت و دانشمندان شيعه مآب در خود مركز بغداد تأييد ميشد و از طرف پادشاهان شيعه مذهب ايران كمك شايانى ميگرفت در اواخر زندگانى صدوق محمد بن محمد بن نعمان مفيد در ميان شيعه بغداد مورد توجه واقع شد و در سراسر جهان شيعه شهرت يافت و در اثر وفور علم و قوت منطق و تنوع معلومات خود كم كم پيشواى شيعه شناخته شد و در كلام و فقه مسلم گرديد.

چون شيخ بزرگوار مفيد از كودكى در بغداد نشو و نما كرده بود و نزد بسيارى از علماى معتزله تحصيل كرده و در محافل علمى بغداد وارد بود از روش تحصيلات و علوم متعارفه بغداد آموخته و تحت تأثير آن واقع شد و خشت انحراف را بكار گذاشت بزرگترين نمونه انحراف از روش تعليمات شيعه همان كتاب تصحيح الاعتقاد او است كه بعنوان شرح انتقادى بر كتاب عقائد صدوق نوشته معلومست كه شيخ صدوق كتاب عقائد خود را براى نشاندادن اصول مسلمه و مورد اعتقاد كافه جامعه شيعه نوشته و از نظر تعليمات عمومى مذهب شيعه را در برابر سائر مذاهب از نظر عقائد معرفى كرده‌