را جنبش از باد باشد، (1) آنچه از (گونه) دم زدن مؤمن است به سبب نورى است كه خرد پشتيبانيش كند و آنچه از (گونه) دم‌زدن كافر باشد آتشى است كه شيطنت پشتيبانيش كند، پس اين گونه‌اى از آتش و آن نمودگارى از نور است. و مرگ براى بنده مؤمن نعمتى از خداست و بر كافر انتقام و عذاب است. (2) خداوند را دو گونه كيفر است: يكى از روح و ديگرى از چيرگى مردم بر يك ديگر.

آنچه از سوى روح است بيمارى و درويشى باشد، و آنچه از نوع چيرگى ديگران است انتقام باشد و اين است معنى گفته خداى عزّ و جلّ: وَ كَذلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضاً بِما كانُوا يَكْسِبُونَ‌- و بدينسان بعضى از ستمكاران (مشركان) را بر برخى ديگر به خاطر كار و كردارشان سلطه دهيم»[1] از گناهان (كه دستاورد خودشان است.) پس آنچه از گناه روح است كيفرش بيمارى و درويشى است و آنچه از چيرگى (افراد بر يك ديگر) است همان انتقام است. و همه اينها كيفر مؤمن در دنيا و شكنجه او در اين جهان است. و امّا كافر انتقامش در دنياست و شكنجه بدش در آخرت است. و اين نباشد جز به سبب گناه، و گناه از شهوت خيزد و از ناحيه مؤمن خطا و فراموشى باشد و از آن رهگذر كه چيزى (از عبادات) را خوش ندارد يا بى‌طاقتى كند. و آنچه از جانب كافر است تعمّد و انكار و تجاوز و حسد باشد، و اين است معنى گفته خداى عزّ و جلّ: كُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ‌- ... به انگيزه رشكى كه در دل دارند، خوش دارند كه شما را پس از ايمانتان كافر گردانند.»[2]

(3)

از سخنان حكمت‌بار آن حضرت 7‌

(4) كسى كه خردمند نيست به خوبى نگرايد[3]. و كسى كه نداند خردمند نشود. كسى كه مى‌فهمد بزودى نجابت يابد. و كسى كه بشكيبد پيروز شود. دانش سپر است. و راستى عزّت (و چيره دستى) است. و نادانى خوارى است. و فهم بزرگوارى است. و گشاده دستى كاميابى است. و خوشخويى وسيله دوستيابى است. اشتباهات بر آن كس كه به زمانه خود داناست، هجوم نيارد. و دور انديشى چراغ گمان است. و خداوند دوستدار كسى است كه او را بشناسد و دشمن آن كس كه به تكلّف گرايد. خردمند آمرزنده است و نادان فريبكار. (5) اگر خواهى گراميت دارند نرمخو باش و اگر خواهى خوارت شمارند درشتى كن، هر كه اصلش كريم باشد دلش نرم است و هر كه عنصرش سخت باشد سخت دل است. (6) هر كه كوتاهى كند به پرتگاه درافتد. و هر كه از پايان بترسد از آنچه نداند باز ايستد.

و هر كه نادانسته به كارى بشتابد. بينى خود را بريده باشد.[4] و هر كه نداند نفهمد، و هر كه نفهمد

[1] الانعام، 129

[2] البقره، 109

[3] كلينى آن را در الكافى ج 1 ص 26 روايت كرده و در آنجا به جاى« لا يصلح ...»،[ لا يفلح من لا يعقل- آنكه خرد نورزد رستگار نشود] آمده است.

[4] بريدن بينى نشانه‌اى از كمال توهين و مذلّت بوده و اينجا كنايه از آن است كه آدمى خود را خوار كرده باشد.- م.