گردان! شايد گذشته‌ى خود را جبران نمايم و عمل صالحى در برابر آنچه ترك كردم به جا آورم.

اما از آنجا كه قانون آفرينش چنين اجازه‌ى بازگشتى را به هيچ كس، نه نيكوكار و نه بدكار نمى‌دهد به او چنين پاسخ داده مى‌شود: نه، هرگز راه بازگشتى وجود ندارد، اين سخنى است كه او به زبان مى‌گويد، سخنى كه هرگز از اعماق دلش با اراده و آزادى برنخاسته، اين همان سخنى است كه هر بدكارى به موقع گرفتار شدن در چنگال مجازات، و هر قاتلى به وقت ديدن چوبه‌ى دار مى‌گويد، و هر زمان امواج بلا فرو نشيند باز همان برنامه‌ى سابق خود را ادامه مى‌دهد.

در پايان آيه اشاره‌ى بسيار كوتاه و پرمعنى به جهان اسرارآميز برزخ كرده مى‌گويد: در پشت سر آنها تا روزى كه برانگيخته مى‌شوند برزخى وجود دارد.

واژه‌ى برزخ در اصل به معنى چيزى است كه در ميان دو شى‌ء حائل شود، و سپس به هر چيزى كه ميان دو امر قرار گيرد برزخ گفته شده است، و روى همين جهت به عالمى كه ميان دنيا و آخرت قرار گرفته برزخ گفته‌اند.

دليل بر وجود چنين جهانى كه گاهى از آن تعبير به عالم قبر و يا عالم ارواح مى‌شود از طريق ادلّه‌ى نقليه است، آيات متعددى از قرآن مجيد داريم كه بعضى ظهور و بعضى صراحت در اين معنا دارد.

آيه‌ى شريفه‌ى‌ «وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ»، ظاهر در وجود چنين عالمى است.

از آياتى كه صريحاً وجود چنين جهانى را اثبات مى‌كند آيات مربوط به حيات شهيدان است مانند:

«وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ‌