ازاين‌رو در احكام از بُعدى با يك‌سرى نواهى (نبايدها) و از بُعدى با يك‌سرى اوامر (بايدها) روبه‌رو هستيم كه هنگام انجام آنها انسان را از بُعد نواهى از امورى پرهيز مى‌دهد تا در ظاهر رفتارى پريشان نداشته باشد (

لا اله‌

) و از بُعد اوامر او را به امورى وا مى‌دارد تا به ظاهر، رفتارى متمركز داشته باشد (

الا الله‌

). همان‌گونه كه در آداب، بخشى به تفرقه‌زدايى، مانند طهارت دل از رذايل و خواطر و بخشى به جمعيت‌سازى اختصاص دارند؛ مانند خضوع و خشوع در برابر خداى سبحان.

بنابراين تمامى احكام و آداب عبادات براى اعتلاى كلمه «

لا اله الاالله‌

» وضع شده‌اند تا آدمى با انجام مكرّر آنها دل را براى توجه به خداى سبحان تمرين دهند. از اين‌رو ميراث اين تمرين، تقويت توجه قلبى است و ميراث اين تقويت، تحكيم ارتباط وجه خاصى با خداى سبحان. به همين دليل، ما آيين عبادى را آيين «توجه قلبى» نام نهاديم. ملاصدراى شيرازى مى‌نويسد:

الغرض الأصلي من النسك هو تلخيص القلب عن الشواغل و التوجه التام إلي المبدأ الأصلي و الإشتياق إلي رضوان الله تعالي‌

؛[1] غرض اصلى از آيين عبادى، رهاسازى دل از مشغله‌ها و توجه تام به مبدأ اعلا و اشتياق وصول به رضوان الاهى است.

اگرچه شايسته بود ما آيين عبادى را از دو ساحت احكام و آداب بررسى كنيم، ساحت احكام عبادات از آنِ فقه مألوف است كه در كتب فقهى مراجع بزرگ شيعه بيان شده و بر ماست كه متعبدانه از آن سنگربانان رسالت تقليد كنيم. لذا روى سخن را در اين فصل، تنها به آداب آيين عبادى معطوف مى‌داريم كه در علم سلوك، يعنى فقه‌القلوب تبيين شده‌اند؛ البته بررسى همه آيين‌ها و بيان همه آداب خرد و كلان آنها مجال اين فصل كوتاه نيست؛ بلكه در اين مقام، تنها يك آيين و

[1] - محمد صدرالدين شيرازى، الحكمة المتعالية، ج 9، ص 231؛ حسن حسن‌زاده آملى، انسان در عرف عرفان، ص 86.