و اما اسباب تحصيل اين صفات:

اما حضور قلب،

سببش همت آدمى است، زيرا قلب، تابع همت بوده و اگر همت نماز باشد قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود، و اگر همتت در پى چيز ديگرى بود قلبت هم غافل از نماز و نزد آن چيز خواهد بود چون خداوند براى هيچ‌كس دو قلب قرار نداده است، و براى احضار قلب نزد نماز جز به اينكه همتت را متوجه نماز سازى راه ديگرى نيست، و همت انسان متوجه امرى مى‌شود كه خيرى در آن گمان داشته باشد و آن را مايه سعادت خود بداند، و لذا حضور قلب در هنگام نماز تابع ايمان انسان به حقيقت نماز و اينكه نماز از همه اعمال بهتر و برتر است مى‌باشد، و آن‌كس كه باين حقيقت اعتقاد داشته باشد كه نماز معراج او است مسلما هم و غمش جملگى نزد آن نماز خواهد بود و هيچ‌چيز ديگرى نمى‌تواند او را از اين عمل بازدارد و كسى كه همتش در پى نماز باشد قلبش هم نزد نماز خواهد بود و هر اندازه كه همت انسان بيشتر در پى نماز باشد غفلتش از غير نماز بيشتر خواهد بود، بنابراين آن‌كس كه ايمان به خدا داشته باشد و معتقد باشد كه آنكه بهتر و پايدارتر است خدا است و نماز، معراج او بسوى حضرت ذو الجلال است و قلبا باين حقايق ايمان داشته باشد قلب و همتش در پى نماز خواهد بود و ممكن نيست چنين كسى غافل از نماز باشد.

و اما تفهم،

عبارت از اينست كه انسان از هر فعل و قولى آنچه را كه مناسب با آن هست و معانى و مقاصدى كه در آن نهفته است آشكار سازد، زيرا نماز معجونى الهى است كه دواء هر دردى در آن تركيب گشته و در جلب و تحصيل هر خير و سعادتى كه براى انسان كامل دستيابى‌