ملاحظه مى‌شود بدين گونه: ثُمَّ سَارَ الَى الْمَدينَة فَاسْتَقْبَلَهُ اهْلُ الْمَدينَة فَقَالَ يَا قَوْم ايَّةُ مَدينَةَ هَذه قَالُوا مَدينَةُ رَسُول اللّه صَلّى اللَّهُ عَلَيْه وَ سَلَّمَ قَالَ فَايْنَ قَصْرُ رَسُول اللَّه حَتَّى اصَلِّى فيه قَالُوا مَا كَانَ لَهُ قَصْرٌ انَّمَا كَانَ لَهُ بَيْتٌ لَاطى‌ءٌ بالأرْض قَالَ فَايْنَ قُصُورُ اصْحَابه رَضى اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا مَا كَانَ لَهُمْ قُصُورٌ انَّما كَانَ لَهُمْ بُيُوتٌ لَاطئَةٌ بالْأَرْض‌[1].

و قصه حاتم اصم در تلبيس ابليس ص 59 و در تذكرة الاولياء در ضمن شرح حال حاتم اصم نقل شده است.

[ص 17 قصص مثنوى‌] مأخذ اين داستان بى‌هيچ شك، حكايت ذيل است كه محمد بن عمر واقدى (207- 130) در فتوح الشام نقل كرده است بدين گونه: ثُمَّ اسْتَدْعَى (قيصر) برَجُل منَ الْمُتَنَصِّرَة يُقَالُ لَهُ طَليعَةُ بْنُ مَارَانَ وَ ضَمنَ لَهُ مَالًا وَ قَالَ لَهُ انْطَلقْ منْ وَقْتكَ هَذَا الَى يَثْرب وَ انْظُرْ كَيْفَ تَقْتُلُ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّاب فَقَالَ لَهُ طَليعَةُ نَعَمْ ايُّهَا الْمَلَكُ ثُمَّ تَجَهَّزَ وَ سَارَ حَتَّى وَرَدَ مَدينَةَ رَسُول اللَّه 6 وَ كَمَنَ حَوْلَهَا وَ اذَا بعُمَرَ بْن الْخَطَّاب خَرَجَ يُشْرفُ عَلَى امْوَال الْيَتَامَى وَ يَفْتَقدُ حَدَائقَهُمْ فَصَعدَ الْمُتَنَصِّرُ الَى شَجَرةٍ مُلْتَفَّة الْاغْصَان فَاسْتَتَرَ بَاوْرَاقهَا وَ اذَا بِعُمَرَ بْن الْخَطَّاب رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَدْ اقْبَلَ حَتَّى قَرُبَ مِنَ الشَّجَرَةِ الَّتِى عَلَيْهَا الْمُتَنَصِّرُ وَ نَامَ عَلَى ظَهْره وَ تَوَسَّدَ بحَجَر فَلَمَّا نَامَ هَمَّ الْمُتَنَصِّرُ انْ يَنْزلَ الَيْه لِيَقْتُلَهُ وَ اذَا بسَبُع اقْبَلَ مِنَ الْبَريَّةِ فَطَافَ حَوْلَهُ وَ اقْبَلَ يَلْحَسُ قَدَمَيْه وَ اذَا بِهَاتِفٍ يَقُولُ يَا عُمَرُ عَدَلْتَ فَامنْتَ فَلَمَّا اسْتَيْقَظَ عُمَرُ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ ذَهَبَ السَّبُعُ وَ نَزَلَ المُتَنَصِّرُ وَ تَرَامىَ عَلَى عُمَرَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَبَّلَ يَدَيْه وَ قَالَ بابى انْتَ وَ امِّى افْدِى مَن الْكَائِنَاتُ مِنَ السِّبَاعِ تَحْرُسُهُ وَ الْمَلَائِكَةُ تَصِفُهُ وَ الْجِنُّ تَعْرِفُهُ ثُمَّ اعْلَمَهُ بِمَا كَانَ مِنْهُ وَ اسْلَمَ عَلَى يَدَيْه‌[2].

(فتوح الشام، طبع مصر، ج 1 ص 54) و بى‌گمان همين روايت است كه از گفته ابو سعيد ابى الخير، با حذف كرامتهاى عمر و نوعى از اختصار، در اسرار التوحيد نقل شده و ما آن را در مآخذ قصص و تمثيلات مثنوى (ص 17) [در همين رديف، 109، آمده است.] به عنوان مأخذ اين حكايت آورده‌ايم.

[ص 491 شرح مثنوى‌]

[1] - او( حاتم اصمّ، از بزرگان و مشايخ متصوفّه) وارد مدينه شد و مورد استقبال مردم قرار گرفت. پرسيد اينجا كجاست؟ گفتند شهر رسول خدا6 است.

پرسيد كاخ حكومتش كجا بوده است؟ مى‌خواهم در آنجا نماز بگزارم. گفتند پيامبر6 كاخى نداشت. آن حضرت در خانه‌اى محقّر مى‌زيست. پرسيد كاخهاى حكومت خلفاى پيامبر كجاست؟ گفتند ايشان هم مانند پيامبر در خانه‌هاى محقّر به سر مى‌برند.

[2] - قيصر روم يك نفر از نصرانيان را كه نامش طليعة بن ماران بود خواست و به او گفت از نظر مالى تأمين خواهى شد به شرط آن كه سريعاً به يثرب بروى و عمر را به قتل رسانى. وى پذيرفت و با آمادگى كامل حركت كرد تا وارد مدينه شد و در كمين نشست. هنگامى كه خليفه براى رسيدگى به امور مالى و مستغلات يتيمان بيرون آمده بود نصرانى در تعقيبش بالاى درخت بزرگى رفت و خود را لا به لاى برگها استتار كرد اتفاقاً خليفه به همان درخت نزديك شد. سنگى را زير سر گذاشت و به پشت خوابيد. نصرانى خواست از فرصت استفاده كند. ناگهان شير درنده‌اى از بيابان سر رسيد و شروع كرد دور خليفه گرديدن و به احترام پاهايش را ليسيدن! هاتفى ندا در داد اى عمر چون به عدل پرداختى اين چنين در امانى. خليفه كه بيدار شد شير هم آنجا را ترك كرد.

نصرانى( كه سخت تحت تأثير قرار گرفته بود) خود را به دامن خليفه انداخت.

دستهايش را بوسيد و گفت پدر و مادرم فداى تو باد چگونه انسانى هستى كه درندگان از تو حفاظت مى‌كنند و فرشتگان از تو تعريف و جنيان تو را مى‌شناسند. آن گاه خود را معرفى كرد و علت آمدنش را به مدينه گفت و سپس به دست وى اسلام آورد.