[هر كه چاهى كَند در آن اوفتاد]

102-

مأخوذ است از روايت ذيل:

مَنْ حَفَرَ لَاخيه حُفْرَةً وَقَعَ فيهَا. [1]

كه مؤلف اللؤلؤ المرصوع در باره آن (ص 79) گويد:

لَيْسَ بحَديثٍ وَ مَعْنَاهُ صَحيحٌ؛ وَ لَا يَحيقُ الْمَكْرُ السَّىِ‌ءُ الَّا باهْله‌[1].

[ص 14 احاديث مثنوى‌]

[زيركىِّ مؤمن از نور خداست‌]

103-

اشاره است بدين حديث: [2]

اتَّقُوا فرَاسَةَ الْمُؤْمن فَإنَّهُ يَنْظُرُ بنُور اللَّه عَزَّ وَ جَلَ‌[2]

جامع صغير، ج 1، ص 8 و از مولاى متقيان على- 7- روايت كرده‌اند:

اتَّقُوا ظُنُونَ الْمُؤْمنينَ فَإنَّ اللَّهَ تَعالَى جَعَلَ الْحَقَّ عَلَى أَلْسنَتهم‌[3].

شرح نهج البلاغة، ج 4، ص 387 كَانَ ابُو الدَّرْدَاء يَقُولُ الْمُؤْمنُ مَنْ يَنْظُرُ بنُور اللَّه منْ وَرَاء ستْرٍ رَقيقٍ‌[4]. احياء العلوم، ج 3 ص 18 [ص 14 احاديث مثنوى‌]

______________________________ [1] از احاديث ذيل مى‌توان اين موضوع را استفاده نمود:

عَنْ أَبي جَعْفَرٍ 7 في قَوْل اللَّه تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ‌ قَالَ: هُمُ الْأَئمَّةُ : قَالَ رَسُولُ اللَّه 6 اتَّقُوا فرَاسَةَ الْمُؤْمن فَإنَّهُ يَنْظُرُ بنُور اللَّه في قَوْله‌ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ‌.

وسائل‌الشيعة ج 12 ص 38 باب 20- باب استحباب توقي فراسة المؤمن ح 15579.

امام باقر 7 درباره گفتار خداى متعال:" به يقين در اين، نشانه‌هايى است براى هوشياران" (سوره حجر آيه 75) فرمودند: آنها، امامان هستند. رسول خدا 6 در ارتباط با همين آيه فرمودند: از فراست و زيركى مؤمن بپرهيزيد كه براستى با نور خدا مى‌نگرد.

قَالَ النَّبيُّ 6: اتَّقُوا فرَاسَةَ الْمُؤْمن فَإنَّهَا لَا تُخْطئْ.

شرح‌نهج‌البلاغة ج 11 ص 218.

رسول خدا 6 فرمودند: از فراست و زيركى مؤمن بپرهيزيد كه براستى خطا ناپذير است.

وَ قَالَ عَليٌّ 7: اتَّقُوا ظُنُونَ الْمُؤْمنينَ فَإنَّ اللَّهَ تَعَالَى جَعَلَ الْحَقَّ عَلَى أَلْسنَتهمْ.

نهج‌البلاغة ص 529 ح 309.

حضرت علي 7 فرمودند: از گمان‌هاى مؤمنين بپرهيزيد كه بيقين خداوند متعال حق را در زبان آنان قرار داده است.

و در عباراتى زيبا ديلمى در ارشاد القلوب به بيان مطلب مى‌پردازد:

وَ رُويَ عَنْ أُوَيْسَ رَحمَهُ اللَّهُ لَمَّا قَصَدَهُ حَيَّانُ بْنُ هرم، قَالَ لَهُ حينَ رَآهُ: السَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَخي حَيَّانَ بْنَ هرم، فَقَالَ لَهُ: منْ أَيْنَ لَكَ مَعْرفَتي وَ لَمْ تَرَني؟ فَقَالَ لَهُ: الْمُؤْمنُ يَنْظُرُ بَنُور اللَّه.

وَ إَنَّ أَرْوَاحَ الْمُؤمنينَ تَسْأَمُ كَمَا تَسْأَمُ الْخَيْلُ وَ الْفرَاسَةُ أَنْوَارٌ سَطَعَتْ في الْقُلُوب بحَقَائق الْإيمَان وَ مَعْرفَةٌ تَمَكَّنَتْ في النُّفُوس فَصَدَرَتْ منْ حَالٍ إلَى حَالٍ حَتَّى شَهدَت الْأَشْيَاءَ منْ حَيْثُ أَشْهَدَهَا سَيِّدُهَا وَ مَوْلَاهَا فَنَطَقَتْ عَنْ ضَمَائر قَوْمٍ وَ أَمْسَكَتْ عَنْ آخَرينَ وَ الْفرَاسَةُ أَيْضًا نَتيجَةُ الْيَقين وَ طَريقُ الْمُؤْمنينَ.

وَ سُئلَ النَّبيُّ 6 عَنْ قَوْله تَعَالَى: فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ‌ قَالَ: يَقْذفُ في قَلْبه نُورًا فَيَنْشَرحْ وَ يَتَوَسَّعْ.

وَ التَّفَرُّسُ منْ خَوَاصِّ أَهْل الْإيمَان، سَطَعَتْ في قَلْبه أَنْوَارٌ فَأَدْرَكَ بهَا الْمَعَانيَ. وَ مَنْ غَضَّ بَصَرَهُ عَن الْمَحَارم، وَ أَمْسَكَ نَفْسَهُ عَن الشَّهَوَات، وَ عَمَّرَ بَاطنَهُ بصَفَاء السَّريرَة وَ مُرَاقَبَة اللَّه تَعَالَى، وَ ظَاهرَهُ باتِّبَاع الْكتَاب وَ السُّنَّة، وَ لَمْ يُدْخلْ مَعدَتَهُ الْحَرَامَ، وَ حَرَسَ لسَانَهُ منَ الْكذْب وَ الْغيبَة وَ لَغْو الْقَوْل لَمْ تُحَطَّ فرَاسَتُهُ.

وَ يَنْبَغي لمَنْ جَالَسَ أَهْلَ الصِّدْق أَنْ يُعَاملَهُمْ بالصِّدْق، فَإنَّ قُلُوبَهُمْ جَوَاسيسُ الْقُلُوب، وَ يَنْبَغي السُّكُونُ مَعَهُمْ لقَوله تَعَالَى: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ‌، يَعْني: الْمَعْلُومَ لَهُمُ الصِّدْقُ، وَ هُمْ أَهْلُ بَيْت مُحَمَّدٍ 6، وَ الدَّليلُ عَلَى صدْقهمْ قَوْلُهُ تَعَالَى: إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً.

وَ الْكذْبُ أَيْضًا رجْسٌ.

وَ قَالَ 6: إنِّي تَاركٌّ فيكُمُ الثِّقْلَيْن مَا إنْ تَمَسَّكْتُمْ بهمَا لَنْ تَضلُّوا بَعْدي كتَابَ اللَّه وَ عتْرَتي أَهْلَ بَيْتي وَ إنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرقَا حَتَّى يَردَا عَلَيَّ الْحَوْضَ.

إرشادالقلوب ج 1 ص 131.

چنين روايت شده است كه وقتى حيان ابن هرم به ديدار اويس قرنى آمد، تا چشم اويس به او افتاد گفت: سلام بر تو اى برادرم حيان ابن هرم، حيان با تعجب پرسيد: از كجا مرا شناختى با آنكه مرا نديده بودى؟! اويس در جواب فرمود: مؤمن با نور خدا مى‌نگرد.

... فراست و تيزبينى انواريست كه با حقايق ايمان در دلها مى‌تابد و عرفان و شناختيست كه در نفس‌ها مى‌نشيند، از حالتى به حالتى ديگر سر برون آورد و رشد كند تا آنكه شاهد حقيقت اشياء شود [كه سرمنشأ هستى او را آگاه كرده‌] پس سخن از باطن و درون برخى گويد و برخى ديگر را وانهد.

فراست و تيزبينى نتيجه يقين و طريقه مؤمنان است.

از رسول خدا 6 درباره آيه 125 سوره انعام" آنكس را كه خدا بخواهد هدايت كند، سينه‌اش را براى پذيرش اسلام، گشاده گرداند" سؤال شد، در پاسخ فرمود: نورى در قلبش نهد پس شرح صدر پيدا كند (و آماده پذيرش حقيقت اسلام گردد) فراست از خصوصيات اهل ايمان است، انواريست كه در قلبشان تابيده و بدان حقيقت را درك كنند.

و كسى كه چشمش را از حرام پوشانيده، مهار نفس را از هوس‌هايش برگرفته، با صفاى درون، مراقبت و توجه به خداى بزرگ، باطنش را آباد كرده و با پيروى از قرآن و سنت، ظاهرش را آراسته، در معده‌اش حرام جاى نداده، و زبانش را از دروغ، غيبت و كلام بيهوده، پاس داشته، اين شخص، فراست و تيزبينيش پايمال نشده است.

شايسته است كسى كه با اهل صدق و راستى مى‌نشيند با آنان با راستى معامله كند كه براستى دل‌هاى آنان جاسوسان قلوبند.

با آنان همواره همنشين بودن سزاوار است به دليل آيه 119 سوره توبه:" اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، تقواى الهى پيشه كنيد و با صادقان باشيد" يعنى آنان كه هميشه قرين صدق و راستى‌اند، يعنى: اهل‌بيت پيامبر 6، دليل بر صدق و راستيشان كلام خداى متعال است كه در آيه 33 سوره احزاب مى‌فرمايد: خداوند فقط مى‌خواهد هر پليدى و گناه را از شما اهل‌بيت دور كند و كاملا شما را پاك سازد.

و دروغ نيز رجْس است و اهل‌بيت از آن دورند.

و پيامبر 6 فرمود: به يقين من در ميان شما دو چيز گرانبها باقى مى‌گذارم كه اگر به آن دو تمسك جوييد هرگز گمراه نشويد، كتاب خدا و عترت من، اهل‌بيت من، و آنان براستى از هم جدا نمى‌شوند تا در روز رستاخيز بر من وارد شوند.

قَالَ رَسُولُ اللَّه ص اتَّقُوا فرَاسَةَ الْمُؤْمن فَإنَّهُ يَنْظُرُ بنُور اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ.

الكافي ج 1 ص 218 و جامع صغير، ج 1، ص 8

[2] تحف‌العقول ص 92 در خطبه معروف به الوسيلة از امير المؤمنين 7 و در غررالحكم ص 419 باب جملة من علائم شر الإخوان ح: 9606- و ح: 9608- با اندكى تفاوت.

[1] - كسى كه براى برادرش چاهى كَند خودش در آن خواهد افتاد. مؤلف كتاب اللؤلؤ المرصوع گفته است مطلب فوق حديث نيست ولى معنايش صحيح است.( و هر قصد سويى سرانجام دامن گير صاحبش مى‌شود- قسمتى از آيه 43 سوره فاطر.)

[2] - از تيز بينى مؤمن حذر كنيد زيرا با نور خداى- عزّ و جلّ- مى‌بيند.

[3] - گمان و برداشت اهل ايمان را جدّى بگيريد زيرا خداوند متعال حقيقت را بر زبان آنان جارى مى‌كند.

[4] - ابو دردا مى‌گفت: مؤمن كسى است كه از وراى پرده‌اى نازك، با نور خدا مى‌بيند.