[ «موركى بر كاغذى ديد او قلم»]

714-

مأخذ اين تمثيل گفته غزالى است در احياء العلوم، ج 1، ص 22 و ج 2، ص 175 و 176 و نيز آن را در كيمياى سعادت بدين طريق آورده است:

آن بى‌چاره محروم طبيعى و منجم كه كارها به طبايع و نجوم حواله كردند مثال ايشان چون مورچه است كه بر كاغذ مى‌رود و كاغذ را ببيند كه سياه مى‌شود و بر آن نقشى پيدا مى‌آيد. نگاه كند سر قلم را بيند شاد شود و گويد حقيقت اين كار شناختم و فارغ شدم.

اين نقش قلم مى‌كند. و اين مثل طبيعى است كه هيچ خبر نداشت از محركات جز درجه باز پسين. پس مورچه ديگر بيايد كه چشم او فراخ‌تر بود و مسافت ديدار او فراخ‌تر كشد، گويد غلط كردى كه من اين قلم را مسخّر مى‌بينم. و وراى آن چيزى ديگر مى‌بينم. اين نقاشى او مى‌كند و به اين شاد شود. و گويد حقيقت اين است كه من دانستم كه نقاشى انگشت مى‌كند نه قلم و قلم مسخّر است. و اين مثال منجم است كه نظر او پيشتر كشيد و ديد كه طبايع مسخّر كواكبند.

[ص 154 قصص مثنوى‌]

[لطف حق بر قهر او سبقت گرفت‌]

715-

اشاره است به حديثى كه در ذيل شماره (193) مذكور شد.

[ص 143 احاديث مثنوى‌]