گرفته است. سرّ اين مسئله از يك سو به همجوارى و آشنايى عربها با يهود و منزلت يهود در نزد آنان بر مى‌گردد و از سوى ديگر سرگذشت بنى‌اسرائيل و رفتار آنان با پيامبران به اوضاع و احوال مردمان معاصر ظهور اسلام بيشتر شباهت داشت؛ بنابراين رابطه نزديكى ميان تاريخ گذشته، يهود و رفتار عرب وجود داشته است.

از نكته‌هاى قابل توجه در تكرار داستان حضرت موسى عليه السلام تفاوت روح كلى آن در سوره‌هاى مكّى با سوره‌هاى مدنى است. در سوره‌هاى مكّى سمت و سوى داستان، مبارزه و گفت و گوهاى موسى عليه السلام با فرعون و اطرافيان اوست و به رابطه بنى اسرائيل باموسى عليه السلام پرداخته نمى‌شود مگر در دو مورد كه درباره انحرافهاى اعتقادى آنان است، اما در سوره‌هاى مدنى بيشتر رابطه موسى عليه السلام و بنى اسرائيل و مشكلات اجتماعى و سياسى آنان حكايت مى‌شود.

اين نكته ما را به اين مسئله رهنمون مى‌شود كه تكرار داستان در سوره‌هاى مكّى براى كمك به پيامبر صلى الله عليه و آله و مسلمانان در رويارويى با مشركان و تقويت روحيه آنان بود. البته برآورده شدن هدف قرآن، تنها به رابطه پيامبر صلى الله عليه و آله و ستمگران زمان او محدود نمى‌شود، بلكه در هر دوره از تاريخ، ممكن است چنين وضعيتى وجود داشته باشد و مؤمنان با ستمگران و صاحبان زر و زور، در شرايط دشوارى رويارو باشند و تاريخ، هميشه در حال تكرار است.

داستان ديگر پيامبران مانند نوح و ابراهيم عليهما السلام نيز همين گونه است و سمت و سوى داستان با توجه به فضاى حاكم بر دعوت اسلامى و شرايط پيش روى مسلمانان در مكه و مدينه تفاوت دارد.

اگر از ديدگاه ادبى به اين تكرارها بنگريم، در مى‌يابيم كه قرآن هرگاه قصه‌اى را تكرار مى‌كند، همراه با نكته‌ها و ظرافتهايى است كه برحسب مناسبتها لحاظ مى‌شود. اين مسئله نمودى از اعجاز بيانى قرآن و بلاغت برتر آن است؛ زيرا نشان دهنده توان بالاى قرآن در گزارش يك داستان به گونه‌هاى مختلف است و هر بار نيز به شيوه‌اى شگفت حكايت مى‌شود؛ به طورى كه شنونده از شنيدن دوباره و چندباره آن دلزده نمى‌شود و هر بار در آن، تازگى و طراوتى لذت‌بخش مى‌يابد.[1]

[1] . محمود بن حمزة كرمانى، قرآن پژوه قرن ششم در اين باره اثرى ارزنده با نام« البرهان في توجيه متشابه القرآن» دارد كه در آن به تفاوتهاى ميان آيات تكرار شده همانند پرداخته است. ماگزيده‌هايى از آن را در جلد پنجم« التمهيد» در بحث« اعجاز بيانى» آورده‌ايم. بنگريد به:« التمهيد في علوم القرآن، ج 5، بحث« نكت وظرف فيما تكرّر من الآيات».