در آن، مرجع و ضمير در ظاهر با هم تناسب ندارد، ليكن بايد دانست كه خداوند متعال در اين آيه از «الّذي»، جنس انسان را اراده كرده كه مفهوماً فراگير است و مفرد و جمع را شامل مى‌شود و از آنجا كه «صدق» از جمله مفاهيم است و مصاديق فراوانى دارد، خداى سبحان نيز در اين آيه مفهوم را مطرح كرد تا همه راستگويان را (اعمّ از گذشتگان، حاضران و آيندگان) در بر گيرد.

نمونه ديگرى از تناسى تشبيه در آيه‌ «وَ الَّذِي قالَ لِوالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُما ... أُولئِكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ»[1] به چشم مى‌خورد كه در آن مانند آيه پيشين، مفهومى از مفاهيم مطرح شده و موصول مفردى را از باب بيان جنس آورده تا شامل حال همه كسانى شود كه مفهوم اين آيه را در عمل، عينيّت بخشيده‌اند. افزون بر اين، در آيه التفاتى لطيف توجه انسان را به خود جلب مى‌كند؛ چرا كه آيه با موصول مفرد آغاز مى‌شود، ليكن از آنجا كه متكلّم جنس را اراده كرده نه فرد خاصى را، كلامش را به وادى شمول و فراگيرى سوق داده است.

درباره اين آيه حكايتى زيبا نقل شده است و آن اينكه امويان و مروانيان بر اين پندار بودند كه اين آيه در شأن عبدالرحمان، پسر ابوبكر نازل شده است. داستان از اين قرار است كه معاويه نامه‌اى به مروان بن حكم، فرماندار مدينه نوشت تا براى يزيد از مردم بيعت بگيرد، عبدالرحمان گفت: شما با خلافت به سان هرقل برخورد مى‌كنيد! براى پسرانتان بيعت مى‌گيريد! مروان در پاسخ وى گفت: ايّها الناس! عبدالرحمان همان كسى است كه خداوند درباره وى گفت: «وَ الَّذِي قالَ لِوالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُما ..» اين سخن به گوش عايشه رسيد و خشمگين شد و گفت: به خدا سوگند اين آيه درباره عبدالرحمان نازل نشده است و اگر بخواهم، شأن نزولش را خواهم گفت:

امّا تو مروان! بدان كه خداوند متعال پدرت و تو را آن گاه كه در صلبش بودى، لعنت كرد و توهم از نطفه همان ملعون به وجود آمدى.[2]

[1] . احقاف/ 17 و 18.

[2] .« فأنتَ فضَضٌ من لعنة اللَّه». در لغت،« فضض» به چيزى گويند كه از چيزى ديگر جدا شده است. جوهرى در اين باره مى‌نويسد:« در حديث آمده است كه« أنت فضض من لعنة اللَّه» فضض نطفه مرد را گويند كه در كمرش وجود دارد. نسايى، ابن ابى خيثمه وحاكم، اين حديث را آورده‌اند و ابن مردويه هم آن را صحيح دانسته است، ولى بخارى پيش از همه آن را در صحيحش آورده است. ر. ك: الكشّاف، 4/ ص 304 و حاشيه آن، ص 303. نيز ر. ك: الدر المنثور، 7/ 444.