اين منشورها متناسب با پيشرفت علم و انديشه بشرى، خود را مى‌نماياند و اين ويژگى، برخاسته از حكمت خداى سبحان است كه براى ماندگارى و جاودانگى‌اين دين، آيات متشابه را در متن و بطن آن طرّاحى كرده و گنجانده است؛ به گونه‌اى كه قرآن كريم، حتّى با وجود آيات متشابه‌اش، امّت اسلام را يك روز دچار حيرت و سردرگمى نكرده است، مگر آياتى كه فهم آنها نيازمند درنگ و ژرف نگرى است كه آنها هم با مراجعه و ارجاع به محكمات كه اساس معارف و مفاهيم قرآنى‌اند، حل مى‌شود؛ چراكه آيات‌محكم قرآن مرجع نهايى حل مشكلات اين آيات دشواراست.

ناهمخوانى ضمير و مرجع‌

برخى پنداشته‌اند كه ضماير آياتى با مرجعشان همخوانى ندارد؛ از جمله اين آيه:

«ثُمَّ اسْتَوى‌ إِلَى السَّماءِ وَ هِيَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قالَتا أَتَيْنا طائِعِينَ فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ»[1]؛ سپس آهنگِ [آفرينشِ‌] آسمان كرد و آن بخارى بود. پس به آن و زمين فرمود: خواه يا ناخواه بياييد. آن دو گفتند: فرمان‌پذير آمديم. پس آنها را [به صورت‌] هفت آسمان مقرّر داشت.

ادلّه ناهمخوانى ضمير و مرجع در اين آيات از نظر مستشكل چنين است كه اوّلًا ضمير تثنيه در «ائتيا» و «قالتا» مؤنث و ثانياً در «طائعين» ضمير جمع مذكر سالم و ثالثاً در «قضاهنّ» ضمير جمع مؤنث سالم آمده است!

همچنين است درباره آيات زير: «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ ... ذَواتا أَفْنانٍ ... فِيهِما عَيْنانِ تَجْرِيانِ ... فِيهِما مِنْ كُلِّ فاكِهَةٍ زَوْجانِ ... مُتَّكِئِينَ عَلى‌ فُرُشٍ بَطائِنُها مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَ جَنَى الْجَنَّتَيْنِ دانٍ ... فِيهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ ... وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ ... مُدْهامَّتانِ ... فِيهِما عَيْنانِ نَضَّاخَتانِ ... فِيهِما فاكِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ ... فِيهِنَّ خَيْراتٌ حِسانٌ»[2].

[1] . فصّلت/ 11 و 12.

[2] . رحمان/ 70- 46:« و هركس را كه از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ است ... كه داراى شاخسارانند ... در آن دو[ باغ‌] دو چشمه روان است ... در آن دو[ باغ‌] از هر ميوه‌اى دو گونه است ... بر بسترهايى كه آستر آنها از ابريشم درشت بافت است، تكيه زنند و چيدن ميوه‌[ از] آن دو باغ‌[ به آسانى‌] در دسترس است ... در آن‌[ باغها، دلبرانى‌] فروهشته نگاهند ... و غير از آن دو[ باغ‌]، دو باغ‌[ ديگر نيز] هست ... كه از[ شدّت‌] سبزى، سيه گون مى‌نمايد ... در آن دو[ باغ‌] دو چشمه همواره جوشان است ... در آن دو، ميوه و خرما و انار است ... در آنجا[ زنانى‌] نكوخوى و نكو رويند ...».