بندگان بالا نبردند جز آن كه خدا آن را به زير كشيد). بنابراين چه بسا تأويل اينكه فرمود: العين حق، همين معنى باشد، و شايد به دليل همين باشد كه فرمود: «هر گاه كسى چيزى را ديد و نيكو به نظرش رسيد به خدا پناه جويد و بر پيامبر درود فرستد»[1] چرا كه چنين كارى جايگزين مصلحتى است كه در بالا گفته شد و در نتيجه تغيير و دگرگونى ياد شده را در پى نخواهد داشت، زيرا بيننده به خدا مراجعه كرده و اظهار خضوع در برابر او داشته و آنچه را ديده به او سپرده پس نه به دنيا تكيه كرده و فريفته آن گرديده و نه به اوضاع و احوال اهل دنيا دل خوش داشته.

سيد رضى مى‌گويد: عمرو بن بحر جاحظ در اين باب نظرى خاصّ خود دارد و مى‌گويد: مى‌توان گفت از نگاه خوشايند و از سر پسند به يك چيز، ذراتى ريز و لطيف جدا مى‌شود و بر آن تأثير سوء مى‌گذارد، و اين خاصيّت طبيعى برخى از چشمها مى‌باشد. اما بر اين نظريّه ايرادهاى گسترده و اشكالات بسيارى وارد است.[2]

بارى، اين سخن را كه بدين طول و تفصيل آورديم به دليل نكته‌ها و آموزه‌هايى بود كه در باب حكمت خداى تعالى در جهت مصالح بندگان داشت. چه بسا خداوند از هيبت و هيمنه چيزى كه چشم خورده مى‌كاهد تا بيننده از حدّ خود فراتر نرود؛ سپس آسيب وارده بر آن يك را جبران مى‌كند. گاهى نيز اين رويداد، كفاره افراط و تفريطهاى سرزده از اوست. اما اين با آنچه ابن سينا و جاحظ در باب روال طبيعى حكيمانه و خدا ساخته اين موضوع گفتند نيز منافات ندارد.

متأخرين نيز در بيان دلايل طبيعى تأثير چشم زخم مبنى بر وجود خواص‌

[1] . پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: هر كه از برادرش چيزى را خوشايند بيند ياد خدا كند تا به او آسيبى نرسد و احاديث‌با اين مضمون بسيار است. ر. ك: بحار الانوار، 60/ 25.

[2] . المجازات النبويّة، سيد رضى، ص 367 تا 369، شماره 285.