است. قرآن از يك سو به ستايش دين يهود مى‌پردازد و از سوى ديگر آن را نكوهش مى‌كند، اما در زمينه مفاهيمى چون توحيد، نبوت، ايمان، توبه، روز حساب، و بهشت و دوزخ از تعليمات موسى متأثر است ... مراسم دينى آيين يهود به نام شمايسرائل (/ هان گوش كن اسرائيل» كه تأكيدى است بر يكتايى خدا، در دين اسلام به صورت «لا اله إلّااللَّه» درآمده است ... عبارت بسم اللَّه الرحمن الرحيم ... انعكاسى از يكى از عبادات مكرر تلمود است. همچنين صفت رحمان كه اختصاص به اللَّه دارد يادآور صفت رحمانا است كه در مورد يهود به كار مى‌رود. صفات و اصطلاحاتى كه در تلمود آمده‌اند همواره مورد استفاده مسلمين قرار گرفته ... همين امر افرادى را بر آن داشته است كه تصور كنند محمّد صلى الله عليه و آله منابع دين يهود را مى‌شناخته است ...»[1]

آيينهاى ابراهيمى سرازير از يك منبع‌

ما مسلمانان بر اين باوريم كه همه اديان الهى از يك منبع سرازير شده و از يك آبشخور خوشگوار و سرچشمه زلال؛ همگى در پى توحيد كلمه و كلمه توحيد و عمل صالح خالصانه و آراستگى به مكارم اخلاق هستند؛ بى‌هيچ اختلافى در اصول كلى يا در فروع جزئى:

«شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ وَ ما وَصَّيْنا بِهِ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى‌ وَ عِيسى‌ أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ ...»[2]

از دين آنچه را كه به نوح درباره آن سفارش فرمود براى شما تشريع كرد، و آنچه را به تو وحى كرديم و آنچه را كه درباره آن به ابراهيم و موسى و عيسى سفارش نموديم كه دين را به پا داريد و در آن تفرقه اندازى مكنيد.

بنابراين يك دين و يك آيين است، و همه دستورات و تكاليف در پى يك هدف مشترك هستند كه همان تكامل آدمى است: «إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ»[3] و اين يعنى آن كه حقيقت همه اديان، از آدم تا خاتم، اسلام است، كه همان تسليم در برابر خدا و پرستش خالصانه اوست و بس.

[1] . تاريخ تمدن، ويل دورانت، 4/ 236- 238، عصر ايمان، فصل نهم.

[2] . شورى/ 13.

[3] . آل عمران/ 19.