گفته، و شيوه‌هاى گفتارى آنان را رعايت نموده تا امكان تفاهم با آنان فراهم آيد: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ»[1] پيامبرى را نفرستاديم مگر آنكه با زبان قوم خويش با آنان سخن گويد، تا امكان تفاهم با آنان فراهم آيد. اين، درست است ولى به اين معنا نيست كه رسالت پيامبران جنبه اختصاصى پيدا كند بلكه رسالت ايشان، جنبه عمومى دارد و همه انسانها و همه زمانها را فرا مى‌گيرد.

زيرا رسالت انبيا، براى عموم بشريت و براى ابديّت شكل يافته است. پس نبايد به گونه‌اى باشد كه تنها براى مردم عصر نزول، و در محدوده همان قوم، قابل فهم بوده و براى ديگران، يا در ديگر زمانها قابل درك نباشد.

قرآن، گرچه در برخى از تعابير خود، در ظاهر، براى شيوه‌هاى متعارف همان مردم سخن گفته، ولى حتماً در طيّ آن پيامى عام و همگانى نهفته، كه آن خطاب و تعبير را از تنگناى اختصاص بيرون آورده، جنبه عمومى وابدى بدان مى‌بخشد.

بدين رو هر آنچه از پندها و مَثَل‌ها كه در قرآن آمده، به گونه‌اى نيست كه تنها براى مردم معاصر قابل فهم و درك باشد، بلكه بايستى به گونه‌اى باشد كه همان پندها و مَثَل‌ها براى همگان قابل درك بوده باشد. وگرنه در اداى رسالت عام كوتاهى شده، كه هرگز شايسته پيامهاى جاويد قرآن نخواهد بود.

در قرآن، اگر از شتر و عجايب خلقت آن سخن رفته، يا از نعمتهاى آخرت و بهشت و باغ و جويبارها ياد شده .. بر معيارهايى تنظيم يافته تا براى همگان مايه عبرت يا ترغيب و تشويق باشد؛ شتر و عجايب خلقت آن، چيزى نبوده كه تنها در محدوده جزيرة العرب مطرح باشد. شتر در همه نقاط زمين و براى همه، همواره اعجاب‌انگيز بوده، و نعيم‌هاى موعود، هميشه و براى همه تشويق آفرين است، نه تنها براى عرب و در محدوده جزيره. چنانكه خواهيم گفت.

از اين رو، نبايستى به سطح ظاهرى قرآن بسنده كرد، و آن را مخصوص همان قوم و همان زمان دانست، بلكه بايستى با تدبّر و تعمقى ژرف، پيامهاى جاويد آن را از درون آيات بيرون كشيد.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرموده: «إنّ للقرآن ظهراً و بطناً». قرآن، داراى ظاهر و باطن‌

[1] . ابراهيم/ 4.