مقدمه‌

ادله عقلى ونقلى فراوانى بر عصمت خاندان ويژه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دلالت مى‌كند. جمله تطهير در سوره احزاب يكى از ادله نقلى اين مسأله است: إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (احزاب، 33) «خداوند مى‌خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر] دور كند و شما را به نيكى، پاك گرداند.» دانشمندان و مفسران شيعه و اهل تسنن درباره شأن نزول اين جمله و كيستى اهل بيت، سخنان و اجتهادهاى گوناگونى مطرح كرده‌اند؛ از جمله همسران پيامبر، آل كساء و بنى هاشم (شوكانى، 1373، ج 4، ص 280- 278). با صرف نظر از ديدگاه‌هاى نادر، سه نظر درباره كيستى اهل‌بيت در آيه، بيشترين طرفدار را دارد: خصوصِ همسران پيامبر؛ همسران پيامبر و آل كساء؛ خصوصِ پنج تن آل كساء.

بازخوانى روايات، راهى استوار براى شناخت برخى از مفاهيم مشكل يا معانى اصطلاحات قرآنى است؛ به ويژه آياتى كه ناظر به افراد يا جريانى خاص است؛ بنابراين، بررسى گزارش‌هاى روايى و بحث‌هاى پيرامونى اين آيه در عصر نزول مى‌تواند قرينه‌اى بر شناخت شأن نزول آن باشد. از ميان سه احتمال ياد شده، بيشترين روايات ناظر به احتمال سوم است. پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم امير مؤمنان عليه السلام ابن‌عباس، ابوسعيد خدرى، انس بن مالك، سعدبن ابى وقاص، ام سلمه، عايشه، زينب و ساير صحابه، همگى، روايت كرده‌اند كه اين آيه در شأن پنج تن آل عبا «پيامبر، على، فاطمه، حسن و حسين عليه السلام» نازل شده است. (طبرى، 1412 ق، ج 22، ص 7- 5؛ ثعلبى نيشابورى، 1422 ق، ج 8، ص 42 و 43؛ حسكانى، 1411 ق،، ج 2، ص 140- 18؛ سيوطى، 1404 ق، ج 5، ص 198 و 199) راويانِ اين شأن نزول تا 49 تن از صحابيان و همسران پيامبر شمرده شده‌اند. (سبحانى، ج 10، ص 154)

ابو جعفر طبرى از اعمش از عطيه از ابوسعيد خدرى از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم چنين نقل مى‌كند: «اين آيه درباره پنج نفر نازل شده است: من، على، حسن، حسين و فاطمه.» (طبرى، همان، ج 22، ص 5)

جمله تطهير محور «حديث كساء» قرار گرفته است. اين حديث از پرسندترين روايات است كه به حد تواتر مى‌رسد. ابو سعيد خدرى، انس بن مالك، سعد بن ابى وقاص، عايشه، ام سلمه و بسيارى از صحابه تراز نخست اين حديث را گزراش كرده‌اند؛ براى نمونه طبرى آن را به شانزده طريق، از ده صحابى بزرگ نقل كرده است. (همان، ج 22، ص 7- 5) همسران پيامبر نيز، همگى، جريان اين حديث و نزول جمله تطهير در شأن پنج تن آل كساء را