قبل از هرگونه اظهار نظرى لازم است، فضاى حاكم بر بنى‌اسرائيل را بازسازى كنيم. كلمه «أَخْرَجَ» در آيه‌ فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ پس براى آنان مجسمه گوساله‌اى كه صداى گاو داشت، بيرون آورد. (طه/ 88؛ انصاريان، 1383) حاكى از اين است كه ساخت اين گوساله توسط سامرى به نحو پنهانى و دور از چشم مردم بوده است. (طباطبايى، 1380، ج 14، ص 192) از اين رو قاعدتاً، ناگهان گوساله‌اى در ميان بنى‌اسرائيل پيدا شد و سامرى و اتباعش كه بر طبق برخى روايات، پنج نفر از يك خانواده بودند (صدوق، 1413: ج 2/ ص 201؛ بحرانى، 1416، ج 3، ص 775)، براى جمع‌آورى مردم، به تلاش و تكاپو مى‌پردازند و عده‌اى را دور آن جمع مى‌كنند. در همين حين حضرت هارون عليه السلام، براى مقابله با اين جريان وارد عمل مى‌شود و با مقاومت بنى‌اسرائيل مواجه مى‌شود. گزارش قرآن كريم از اين واقعه به اين نحو است: «و پيش از آن، هارون به آن‌ها گفته بود: «اى قوم من! شما به اين وسيله مورد آزمايش قرار گرفته‌ايد. پروردگار شما خداوند رحمان است، پس از من پيروى كنيد و فرمانم را اطاعت نماييد.» (طه/ 91) اما بنى‌اسرائيل، در مقابل اين خيرخواهى گفتند: «ما هم‌چنان گرد آن مى‌گرديم (و به پرستش گوساله ادامه مى‌دهيم) تا موسى به سوى ما بازگردد.» (طه/ 92)

اين آيه به خوبى نشان مى‌دهد كه وابستگى و تعلق خاطر بنى‌اسرائيل به حضرت موسى عليه السلام بيشتر از تعلق خاطر و وابستگى آن‌ها به امر رسالت او بود. در اين ماجراحضرت موسى عليه السلام برادر خود هارون عليه السلام را به عنوان وصى و جانشين كه امتداد رسالت او بود بر آن‌ها گماشت، ولى بنى‌اسرائيل به سخن او گوش فرا ندادند تا خود حضرت موسى عليه السلام بازگشت. (مدرسى، 1419، ج 7، ص 210) از طرف ديگر، بنى‌اسرائيل براى حضرت هارون عليه السلام همانند حضرت موسى عليه السلام، ابهت قائل نبودند، چراكه آن حضرت داراى شخصيتى قوى بود كه در مقابل فرعون، با آن‌همه طغيان‌گرى وى ايستاد، فرعونى كه بنى‌اسرائيل براى قدرت او حدى قائل نبودند؛ اما حضرت هارون عليه السلام، در زير سايه حضرت موسى، تابع وى بود. (فضل‌الله، 1419، ج 10، ص 250)

رفتار بنى‌اسرائيل در مقابل حضرت موسى عليه السلام، بعد از بازگشت وى و پذيرش حكم سنگين كشتن همديگر (بقره/ 54)، به خوبى اين ابهت را ثابت مى‌كند. به هر حال وجود اين عوامل و علل ديگرى مثل «داشتن روحيه بت‌پرستى» (اعراف/ 138)، ... باعث مى‌شود كه در اين ماجرا، اكثريت بنى‌اسرائيل، نه تنها خيرخواهى‌هاى حضرت هارون عليه السلام را پذيرا نشوند،