وحجته «القوم الظالمين» المشركين، يعنى مالك بن عوف، فسكت مالك و علم ما يراد منه، فقال: تكلم انت فاسمع منك يا محمد فلم حرم آباؤنا.»

اين مثال به‌خوبى چگونگى تلخيص تفسير كلبى توسط مؤلف الواضح را نشان مى‌دهد. براى نخستين بار حتى نام شخصى را كه براى پرسش نزد پيامبر آمده، به‌طور كامل ذكر نمى‌كند و تنها از او با عنوان «مالك» ياد مى‌كند، سؤال او از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نقل نمى‌شود، حالت تحير و انديشيدن مالك و اين‌كه پيامد پاسخ او به پرسش پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم چيست، حذف شده است. همچنان‌كه پايان كلام، يعنى برگشت مالك به سوى قومش نيز ذكر نشده است. از سوى ديگر همه توضيحاتى كه در تبيين واژگان آمده است مانند «ازواج (اصنافاً، اثنين (ذكراً و انثى، شهداء (حضراء، وصيكم (امركم»، يا عين تفسير كلبى است، يا تنها اندكى تفاوت دارد.[1]

رابطه الواضح با روايات تفسيرى ابن‌عباس‌

در اين بخش با مقايسه تفسير الواضح با اقوال تفسيرى كلبى از ابن‌عباس در برخى متون تفسيرى كهن و همچنين تفسير طبرى، پيوند آن با طرق گوناگون نقل تفسير ابن‌عباس را، آشكار خواهيم كرد.

الف) مقايسه با تفسير مجاهد

در بخشى از تفسير مجاهد از طريق ابن ابى نجيح‌[2]، يعنى از سوره قلم تا سوره مرسلات، هيچ روايتى با اين سند نيامده است. آدم بن ابى اياس راوى اين تفسير، در اين بخش رواياتى از ساير مفسران از جمله ابن‌عباس آورده است. از هشت روايتى كه در اين قسمت از ابن‌عباس نقل شده است، هفت مورد كاملًا با الواضح مطابقت دارد، كه براى نمونه به چند مورد اشاره مى‌كنيم:

در تفسير مجاهد ذيل آيه 1 سوره قلم، از ابن‌عباس نقل شده است: نون: «الدواة». (مجاهد، پيشين، ص 668) در الواضح يكى از اقوالى كه ذيل اين آيه ذكر شده همين است. همچنين در

[1] . براى موارد ديگر تفسير آيات آل عمران/ 185؛ نساء/ 100؛ مائده/ 21، 15؛ انعام/ 20؛ نازعات/ 24؛ رعد/ 13؛ نحل/ 16 در الواضح را با شماره‌هاى 192، 195 194، 196، 197، 204، 205، 206 در سعدالسعود مقايسه كنيد.

[2] . اين تفسير براساس نسخه‌اى منحصر به فرد كه تاريخ كتابت آن 544 ه-. ق است، با تحقيق دكتر محمد عبدالسلام ابوالنيل، چاپ شده است.