مقدمه‌

آيت‌الله معرفت از فقيهان انگشت‌شمار قرآن‌پژوه عصر حاضر به شمار مى‌آيد كه با مبانى دقيق اصولى و سرمايه غنى دانش فقهى‌اش در كتاب خدا و شؤون مربوط به آن دقت كرد و آن را از جنبه‌هاى مختلف بررسى كرد. به ادعاهاى مختلف در مورد آن حساس شد، غبار ابهام از چهره بسيارى مباحث زدود، براى پاره‌اى از معضلات اين حوزه طرح‌هايى نو پيش نهاد و از همه مهم‌تر در گشايش پيچيدگى‌ها و زدودن پيرايه‌ها از آن سرمايه گذاشت و استخوان خُرد كرد كه خصلت بارزش افزون بر وسعت دانش و عمق روشمنديش، درد سوختگى و اخلاق مدارى در اين عرصه بود. وى در هر حوزه‌اى از شؤون بيرونى مربوط به قرآن كه پاى نهاد، ديدگاه‌هايى راهگشا و جان‌دار عرضه كرد و بر واقعياتى ديده‌گشا انگشت نهاد. نوشتار حاضر در بخش نخست اهم آراى قرآن شناسانه او را با نگاهى اجمالى مرور مى‌كند و در بخش دوم شيوه او در طرح و نقد شبهه و نگاه كلى‌اش به اين پديده را با تفصيل بيشترى بررسى مى‌نمايد.

نگاهى اجمالى به مهم‌ترين آراى قرآن شناسانه‌

آيت‌الله معرفت در اصل طرح و نيز اهميت علوم قرآنى به عنوان مجموعه‌اى از دانش‌ها كه قرآن را به عنوان يك كل وحيانى مطالعه مى‌كند و در امور مربوط به پذيرش و فهم و برداشت از آن دقيق مى‌شود، آرايى گرانسنگ داشت. (معرفت، 1379، ص 2)

نسبت به پديده وحى با اعمال ژرف نگرى‌هاى مضاعف، علاوه بر اثبات امكان اصل آن، پيچيدگى‌هاى كلامى و تاريخى را به خوبى كاويد و اين پديده شريف را از خدشه‌ها و انگ‌ها پيراست. حساسيت و علميت روش وى در نقد دقيق پاره‌اى افسانه‌هاى تاريخى- مثل افسانه غرانيق- و نيز امكان برگرفتگى قرآن از فرهنگ‌هاى پيشين، بسيار ممتاز است. (معرفت، 1417 ق، ج 1، ص 119) بر اين ايده‌ى برخى دانشمندان معاصر كه «اعجاز قرآن بايد حس شود نه اين‌كه بر آن استدلال شود» پاى فشرد و كوشيد با دقت در الفاظ و معانى آن از جنبه‌هاى گوناگون امتيازات فرا بشرى آن را براى همگان حسى كند. گفتنى است، برخى قرآن پژوهان از زمان‌هاى دور تاكنون- عمدتاً براى دفاع از كرامت قرآن و به انگيزه‌هاى نيك براى پيشگيرى از اين‌كه كسى هماورد طلبى قرآن را پاسخ دهد- برخى ايده‌هاى تدافعى در خصوص اعجاز قرآن عرضه نموده‌اند. از آن جمله قول به صرفه است كه ناتوانى‌