8. تفسير منسوب به امام عسكرى عليه السّلام‌

تفسيرى است ناتمام، شامل تفسير سوره «فاتحة الكتاب» و آيات پراكنده‌اى از سوره بقره- كه با جمله «و لا يأب الشّهداء اذا مادعوا»[1] از بلندترين آيه قرآن پايان مى‌يابد.

اين كتاب- بنا به روايت صدوق- اثر مشترك ابو يعقوب، يوسف بن محمد بن زياد و ابو الحسن، على بن محمد بن سيار مى‌باشد كه- به ادعاى خودشان- نزد امام حسن عسكرى عليه السّلام رفت‌وآمد داشتند و هرروز مقدارى از سخنان امام را كه برايشان املا مى‌فرمود مى‌نوشتند. اين دو همراه پدرانشان از استرآباد[2] به عراق كوچ كرده، در «سامرا» فرود آمدند هنگام بازگشت، امام به آنان پيشنهاد كرد فرزندانشان را بگذارند تا دانش بياموزند، آنها هم پذيرفتند. اين دو مدّت هفت سال ملازم امام بودند و هرروز به خدمتش مى‌رسيدند. و كسى كه از آن دو روايت كرده «ابو الحسن، محمد بن قاسم خطيب» معروف به «مفسر استرابادى»[3] مى‌باشد. ابو جعفر صدوق نيز تفسير مزبور را با همين سند نقل مى‌كند[4]، ولى هر سه نفر- كه مصدر اين تفسيرند- ناشناخته‌اند.

ابن غضائرى مى‌گويد: «محمد بن قاسم «مفسر استرابادى» ضعيف و كذّاب است. ابو جعفر [شيخ صدوق‌] تفسيرى را از او روايت مى‌كند كه از دو فرد ناشناخته نقل كرده است.

اين تفسير از زبان سهل ديباجى از پدرش- با اين حديثهاى منكر و ناپسند- ساخته و پرداخته شده است.»

[1] . بقره( 2) آيه 282.

[2] . استراباد نام قديم شهرستان گرگان بوده است. معين، فرهنگ، بخش اعلام، واژه:« گرگان». م.

[3] . ر. ك. استادى، چهل مقاله ص 143.

[4] . الذريعة، ج 4، ص 285.