كه به آن «درب الغائر» مى‌گويند و از ذو الحليفه نزديك مدينه شروع مى‌شود و در عقيق از در الفرع مى‌گذرد و حمراء الاسد را در سمت راست خود و كوه عير را در سمت چپش مى‌گذارد و سپس به چاه ماشى (همان قلهى) مى‌رسد و آنگاه به سمت راست مى‌پيچد و وارد وادى ريم مى‌شود و سرانجام به ريع الغائر (ركوبه) منتهى مى‌گردد.

راهنماى پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله در اين گردنه، عبد اللّه ذو البجادين بوده است.

(1)

رمّ:

(به ضمّ اول و تشديد ميم)، چاهى قديمى است كه در دوره جاهليت، در نواحى مكه بوده و امروزه اثرى از آن نيست.

(2)

رماده:

سمهودى يكى از مساجد پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله را به آنجا نسبت داده و گفته است: از جمله مساجد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مسجد رماده است. وى به نقل از اسدى مى‌گويد: دو ميل پايين‌تر از ابواء، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مسجدى تأسيس كرد كه به آن مسجد رماده مى‌گويند.

(3)

رمع:

(به كسر اول و فتح دوم)، جايى است در يمن. بعضى هم گفته‌اند كوهى است در يمن. بنا به قول ديگرى: همان دهكده ابو موسى اشعرى است در سرزمين اشعريان، كه پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله ابو موسى اشعرى را به ولايت آن گماشت؛ بنابراين قول، رمع در جنوب عربستان سعودى قرار دارد.

(4)

رمله:

واحد «رمل» است. ياقوت مى‌نويسد:

شهر بزرگى در فلسطين و رمله قصبه و مركز آن بوده است. اين شهر اكنون (در زمان ياقوت) خراب شده و كسى كه آن را خراب كرد، صلاح الدين ايوبى بود. او پس از آنكه در سال 587 ه. ق. رمله را از دست صليبيان آزاد كرد و براى آنكه دوباره به چنگ فرنگى‌ها نيفتد، آن را ويران نمود. من به ياقوت مى‌گويم: بعد از تو، اين شهر دوباره ساخته شد و به صورت يكى از شهرهاى بزرگ فلسطين درآمد و آباد از جمعيت گرديد، اما بار ديگر در سال 1947 م. كه نيروهاى دشمن از هر سو آن را در ميان گرفتند، ويران گرديد و مردم آن كسى را نيافتند كه فرياد استغاثه «وا معتصماه» را پاسخ گويد.

در تفسير آيه شريفه: ... وَ آوَيْناهُما إِلى‌ رَبْوَةٍ ذاتِ قَرارٍ وَ