مى‌شود. حلق براى زنان نيست. زائران آنها بايد در اين مورد به فتواى مرجع تقليد خويش عمل نمايند.]

(1)

حلقه:

وادى‌اى است كه راه حفاة به غائر از آن مى‌گذرد و پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله در مسير هجرت خود، از اين وادى عبور كرد.

(2)

حلوان:

(به ضمّ اول و سكون دوم)، به معناى پاداش و بخشش است. يك حلوان در عراق است كه در انتهاى مرزهاى شواد به طرف جبال واقع شده و حلوان ديگر در مصر است كه نزديك قاهره قرار دارد.

(3)

حليفه:

كه به آن ذو الحليفه نيز مى‌گويند، دهكده‌اى است در حومه مدينة النبى در راه مكّه كه با مدينه نه كيلومتر فاصله دارد و در وادى عقيق، در دامنه غربى كوه «عير» واقع است. با خروج از ذو الحليفه به سمت مكه وارد بيداء مى‌شوى.

امروزه به نام «بيار على» شهرت دارد و ميقات مردم مدينه و كسانى است كه براى حج يا عمره از مدينه مى‌گذرند.

مسجد شجره در همين مكان است.

(4)

حمام:

- «غميس حمام» در حرف غين.

(5)

حمراء الأسد:

در حوادث دنباله جنگ احد از اين نام ياد شده و آمده است كه پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله بيرون رفت تا اينكه به حمراء الأسد رسيد.

حمراء الأسد: كوه سرخ رنگى است در بيست كيلومترى جنوب مدينه.

هرگاه از ذو الحليفه- از راه بدر- به سمت مكه بيرون رويد، جنوب حمراء الأسد را مى‌بينيد. اين كوه در كرانه چپ عقيق الحسا، در راه مدينه به الفرع، واقع شده است.

[حمس:

به قوم قريش گفته مى‌شد؛ زيرا آنان نسبت به ديانت خود سختگير بودند و حمس در لغت به همين معنى آمده است.

از ويژگى‌هاى آن اين بود كه در ايام منا به زير سايه نمى‌رفتند و چون محرم مى‌شدند، از در وارد خانه‌هاى خود نمى‌شدند. در روز عرفه وقوف نمى‌كردند و مى‌گفتند چون ما اهل حرم مى‌باشيم در حال احرام از محدوده حرم خارج نمى‌شويم، بلكه در مشعر الحرام وقوف داشتند.

البته همه آنها كه خود را حمس مى‌دانستند، در حرم ساكن نبودند؛ مانند