فهمد كه اين موجود در همه جا و همه حال سازش با وجود انسان دارد يا نه در صورت مناسبت و سازش سودمندش مى‌شناسد و در صورت ديگر زيانمند.

4- عاقبت‌سنجى و دور انديشى.

5- استنتاج و استدلال: وقتى عقل موجودى را درك كرد از نظر بسط پرتو وجود او نسبت به پيش از او و بعد از او علت و معلول او را درك مى‌كند و از اين جهت از وجود معلول علت را مى‌فهمد و از وجود علت معلول را و اين اساس تشكيل برهان انّى و لمّى است كه در منطق مورد بحث است.

6- نيروى اختيار واخذ تصميم در زمينه واكنش احساسات و تأثرات عاطفى: با اين نيرو است كه عقل به حساب جنبشها و جهشهاى تن كه رفلكس عواطف و احساسات است رسيدگى مى‌نمايد و آنها را اصلاح مى كند و از انگيزش اراده‌هاى زيان بخش جلوگيرى مى‌نمايد و بر اثر درك لزوم عمل انسان را به جنبش و جهش وامى‌دارد.

جدول تشعشعات عقل و زمينه تابش آنها از نظر احساسات و عواطف‌

نيروهاى تابنده عقل^ زمينه‌هاى تابش 1- نيروى فهم كلى و عمومى^ پنج حس ظاهر: ديدن، شنيدن، بوئيدن، چشيدن، بسيدن.

2- نيروى تشخيص خوب و بد^ پنج حس باطن: حس مشترك، خيال، وهم، حافظه، دريافت (وجدان).

3- نيروى فهم سود و زيان^ شهوت، خواهش، دوستى، جستن، شادى، خرمى، آسودگى.

4- نيروى عاقبت‌سنجى و دور انديشى^ غضب، نخواستن، دشمنى، كناره‌گيرى اندوه، افسردگى، پريشانى خاطر.

5- نيروى استنتاج و قدرت استدلال^ كودنى، شك، تاريكى، خرافت، كندى فهم، غفلت، فراموشى، تقليد.