فقيه كيست؟

واژه‌ى «فقه»؛ به معناى: فهم، آگاهى و دانايى است. در «قرآن كريم»، تفقه در دين‌[1] به كار رفته كه مقصود از آن، فهم معارف دينى است و در اصطلاح، «فقه» يكى از زيرمجموعه‌هاى علوم حوزوى است كه: «علم به احكام شرعى از طريق استنباط و اجتهاد»[2] تعريف شده است. بر اين اساس، فقيه به كسى گفته مى‌شود كه با فراگيرى علوم دانش‌هاى مورد نياز، توانايى لازم براى استنباط احكام از منابع دينى را داشته باشد؛ البته براى گام نهادن به قلّه‌ى رفيع فقاهت و اجتهاد، علاوه بر توانايى علمى، بهره‌مندى از برخى ويژگى‌هاى اخلاقى و رفتارى نيز ضرورى است؛ از جمله فقيه بايد: عادل، پارسا و باورع بوده و به دنيا دلبستگى شديد نداشته باشد.

از سوى ديگر، يك فقيه اگر بخواهد رسالت دينى خود مبنى بر حضور در صحنه‌ى سياسى و سرپرستى امور مسلمين را به انجام رساند، بايد از حوادث اجتماعى باخبر بوده و به دو عنصر زمان و مكان كاملا آگاه باشد؛ به عبارت ديگر، فقاهت و اجتهاد، داراى مراتب و سطوح گوناگونى است؛ بنابراين انسان عادل و باتقوايى كه صلاحيت و توان استنباط احكام از منابع دينى را دارد؛ اما بينش سياسى و اجتماعى ندارد؛ فقط به مراتب نازلى از فقاهت دست يافته است. امام خمينى «ره»، در ارتباط با اين نكته مهم مى‌فرمايند: «يك فرد اگر اعلم در علوم معهود حوزه‌ها باشد؛ ولى نتواند مصلحت جامعه را تشخيص دهد يا نتواند افراد صالح و مفيد را از افراد ناصالح تشخيص دهد و به طور كلى در زمينه‌ى اجتماعى و سياسى فاقد بينش صحيح و قدرت تصميم‌گيرى باشد، اين فرد در مسايل اجتماعى و حكومتى مجتهد نيست و نمى‌تواند زمام امور جامعه را به دست گيرد.[3] برخوردارى از بينش سياسى و اجتماعى از ديدگاه ساير علما و انديشمندان نيز، جزء

[1] -\i و ما كان المؤمنون لينفروا كافة فلولا نفر من كل فرقة منهم طائفة ليتفقهوا فى الدين و لينذروا قومهم اذا رجعوا اليهم لعلهم يحذرون‌\E توبه، آيه 122؛ مؤمنان نبايد همگى بيرون روند. بلكه بايد از هر طايفه و جماعتى گروهى مهاجرت كرده و در دين خدا تفقه كنند و آنگاه كه به ميان قوم و قبيله‌ى خويش برمى‌گردند آنها را هشدار و انذار داده شايد بترسند.

[2] - الفقه هو العلم بالاحكام الشرعية الفرعية عن ادلتها التفصيلية؛ فقه عبارت است از فهميدن و دانستن احكام شريعت اسلام از طريق دلايل تفصيلى آنها؛ معالم الدين فى الاصول؛ ص 22.

[3] - صحيفه نور؛ ج 21، ص 46.