مردم و حاكم تعريف مى‌شود از نقش و جايگاه سرنوشت‌ساز مردم در اين نظام حكايت مى‌كند تا آنجا كه مى‌توان موفقيت نظام امامت را بسته به بلوغ فكرى، بينش سياسى و حضور مستمر مردم در صحنه‌هاى حساس اجتماعى دانست.

براى آشنايى بيشتر با نظام امامت لازم است كه آن را در سه مقطع تاريخى:

«عصر حضور»، «دوران غيبت» و «عصر حضور» مورد بررسى قرار دهيم.

الف. عصر حضور

در عصر حضور، نظام امامت از نعمت سرشار وجود امام معصوم عليه السّلام بهره‌مند است و تحت نظر مستقيم ايشان، هدايت و سرپرستى مى‌شود. متأسفانه از آنجا كه بيشتر معصومين، فرصت تشكيل حكومت را نيافتند، تاريخ، تجربه‌ى كوتاهى از اين حكومت اندوخته است؛ امّا الگويى كه در همان دوران كوتاه خلافت امير المؤمنين عليه السّلام و بخشى از زندگى امام حسن عليه السّلام به نمايش گذاشته شد، چراغ فروزانى است كه تا ابد راه اداره‌ى جوامع را براى حاكمان و مديران، روشن مى‌كند.

همچنين، ساير ائمه معصومين عليهم السّلام نيز در عصر حضور خويش، اصول كلى هدايت را بيان فرموده و با اتخاذ مواضع متقن و شفاف، راه سعادت افراد و گروه‌ها را مشخص نموده‌اند.

در اين مسير با نگاهى گذرا به زندگانى ائمه معصومين عليهم السّلام، مى‌توان از برخى تعاليم سياسى آنها آگاه شد.

1. حكومت امام على عليه السّلام رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم علاوه بر آنكه در موقعيت‌ها و مناسبت‌هاى مختلف بر وصايت و خلافت داماد و پسر عمويش على بن ابيطالب عليه السّلام تصريح كرده‌اند و آيه‌ى ولايت‌[1] احاديث منزلت‌[2] و يوم الدار[3] بر اين امر دلالت دارند، به صورتى كاملا مشخص و عمومى در روز

[1] - مائده؛ آيه 55.

[2] -« انت منّى بمنزلة هارون من موسى الا انه لا نبىّ بعدى».

[3] - در سال سوم بعثت كه طبق فرمان الهى‌\i و انذر عشيرتك الاقربين‌\E سوره شعراء، آيه 214. فرزندان و نوادگان عبد المطلب را در منزلش گرد آورد. در اين جلسه خطاب به على عليه السّلام كه حدودا 13 سال سن بيش نداشت فرمود« اجلس فانت اخى و وصيى و وزيرى و وارثى و خليفتى من بعدى».