حكومتى مبتنى بر انديشه باطل نيابت خدايى را كه در ادوارى از قرون وسطى مورد دفاع و حمايت مروّجان مسيحى واقع شد، نمودى از حكحومت دينى معرفى كرد.

پرواضح است كه مسئله نيابت خدايى با جعل خلافت الهى كه در قرآن مورد تأكيد است، كاملا متفاوت است. خلافت انسان كامل، هرگز به معناى خالى شدن بخشى از صحنه وجود از خداوند و يا واگذرى مقام الوهيت و ربوبيت خداوند به او نيست؛ زيرا نه غيبت و محدوديت خداوند قابل تصور صحيح است و نه استقلال انسان در تدبير امور، چون موجود ممكن و فقير، از اداره امور خود عاجز است؛ چه رسد به تدبير كار ديگران.

فرض صحيح خليفه خدا بودن انسان كامل آن‌گاه است كه چنين وجودى از جهت افعال و اوصاف، مظهر افعال و اوصاف خداوند باشد و در اين جهت مرآت و آيت حق شود؛ چون معناى خليفه آن است كه مظهر «مستخلف عنه» باشد و كار او را بكند و محل ظهور آن اصل باشد[1]؛ همان‌گونه كه امير مؤمنان امام على بن ابى طالب عليه السّلام مى‌فرمايند:

مالله عز و جلّ آية هى اكبر منّى؛[2] من آيت كبراى حقّم و هيچ موجودى بهتر از من خدا را نشان نمى‌دهد.

2. وجوه نقد و مناقشه در مشيت الهى اقتدار فرمان‌روا

سومين ترسيمى كه در فضاى انديشه غرب براى حكومت دينى مطرح مى‌شود، انديشه دخالت مشيت خداوند در اقتدار و فرمان‌روايى، و اقتضاى قضاوقدر الهى در سپردن قدرت مطلق به فرد يا گروهى خاص است.

[1] - ر. ك: عبد الله جوادى آملى، تفسير موضوعى قرآن كريم، سيره پيامبران در قرآن، ج 6، ص 126- 129.

[2] - اصول كافى، ج 1، ص 207.