«برخى را عقيده بر اين است كه دموكراسى، به دليل نياز به اعضاى عاقل؛ يعنى به چيزى كه هرگز نمى‌تواند وجود داشته باشد، آرمانى است تخيلى و تحقق‌ناپذير. اين انتقاد بر دوگونه است و هرگونه مبتنى بر مقدمات نادرست جداگانه‌است. گونه اول در مقتضيات مبالغه مى‌كند و گونه دوم واقعيات را بيش از حد دست‌كم مى‌گيرد. در بيان اول چنين القا مى‌شود كه دموكراسى نمى‌تواند به عمل درآيد مگر آنكه عقل يكسره بر تمامى زندگانى آدمى فرمان براند و مسلما چنين نيست. در بيان دوم اين فكر به ذهن خطور داده مى‌شود كه دموكراسى به اين دليل عملى نيست كه، هرقدر هم توقعاتش براى پيروى از عقل معتدل باشد، باز آدمى‌زادگان به‌قدرى نابخرد و كانا هستند كه نمى‌توانند آن توقعات را برآورند. موفقيت عملى حكومتهاى دموكراتيك در زمينه‌هاى بسيار، خود، باطل كننده اين هر دو طرز تفكر است. دموكراسى نهادى است انسانى و مقتضياتى دارد كه هميشه آن را قرين توفيق نمى‌سازند، اما در اصل با همين آدميان به صورتى كه هستند قابل اجرا است». (كوهن، 1373، صص 95- 94)

به نظر مى‌رسد در اينجا حلقه مفقوده‌اى وجود دارد كه هم از ديدگاه منتقدان عقل و هم از نظر كوهن عايب مانده است؛ و به هيم دليل هر دو در داورى نهايى دچار خطايى خاص شده‌اند. خطاى منتقدان عقل آن است كه قابليتها و توانمنديهاى شگفت‌انگيز خرد انسانى را ناديده گرفته‌اند و خطاى كوهن آن است كه خطر كاستى‌ها و رخنه‌هاى خرد آدمى رادست كم گرفته است.

خرد انسانى با دو آسيب بزرگ مواجه است: محدوديتهاى طبيعى و ذاتى- به رغم توانمنديهاى شگفت‌انگيز- و محدوديتها و كسوفهايى كه همواره از ناحيه علقه‌ها و هواها بر خورشيد خرد عارض مى‌افتد. اما بايد دانست كه خبط و خطرهايى كه در اين گيرودار از ناحيه محدوديتهاى عقل پديد مى‌آيد، وقت وقت جوامع عظيم و پيچيده انسانى را آبستن آن چنان خسارات و ضايعاتى مى‌كند كه گاه جبران‌ناپذير بوده و گاه موجبات فسخ و مسخ فرد (/ تجزيه شخصيت) خانواده، جامعه و تاريخ را فراهم مى‌سازد. عبارات زيباى ذيل با معرفى علم سياه آن را منشأ مشكلات بشر مى‌خواند: «بنابر اين مى‌توان گفت كه دنياى امروز مشكلاتش را از علم دارد يعنى «جهلى» كه مى‌كوشد تا خود را در قالب «علم» قلمداد كند و شايد در