واپسين فرصت‌ها و مجال هايى كه ما توفيق فراگيرى از آنان داشته‌ايم و داريم و آنان بى منت، سفره دانش خويش را در برابرمان گشوده‌اند و ما را ميهمان علم خود ساخته‌اند، از «صاحبان حق» اند و ما مكلف به حق‌شناسى و اداى وظيفه. و همه اين‌ها نشانه «بلوغ انسانى» ماست.

وقتى چنين است، «فروتنى» در برابر كسى كه بر ما حق آموزش دارد، يك وظيفه مى‌شود، و عمل به اين وظيفه، يك منش انسانى و كمال اخلاقى.

چه زيباست رفتار سرشار از ادب آنان كه وقتى به مراحل بالاى دانش و تخصّص مى‌رسند، باز هم «حق استاد» را از ياد نمى‌برند و خودشان در هر موقعيت و شرايطى باشند و استاد سابقشان در هر وضعى باشد، «احترام» را از ياد نمى‌برند و مايه كسر شأن خود به شمار نمى‌آورند.

اين، آموزه بزرگ حضرت رسالت است، آنجا كه هم به شاگردان دستور مى‌دهد نسبت به معلم خود تواضع داشته باشند، هم استادان را فرمان مى‌دهد كه در برابر شاگردان خود رفتارى فروتنانه داشته باشند:

«تواضَعوا لِمَن تَعَلَّمُونَ منه و تواضَعوا لِمَن تُعَلِّمونَه ...».[1]

اين روش و منش را، در همه فرهيختگان و فرزانگان مى‌يابيد، آنان كه علم، ايشان را به «آدميّت» رسانده است و هر چه بيشتر دانسته‌اند، متواضع‌تر شده‌اند و هر چه بار علمى شان سنگين‌تر شده، فروتنى و خضوعشان افزايش يافته است، مثل شاخه‌هاى پرميوه و ساقه‌هاى پربار!

وقتى كسى به ما «ديد» و «بينش» داده و بال پروازمان بخشيده و براى پيمودن راه، تجهيزمان كرده و در مسير زندگى، «هادى» ما گشته است، حق عظيمى بر ما پيدا كرده است.

ما موفقيت خويش را مديون چه كسانيم؟ آيا آنان را مى‌شناسيم؟ در

[1] - نهج الفصاحه، سخن 1185