وجدان دينى، مانع استعمار

البته اعتقادات دينى، همه‌جا مزاحم تجاوزطلبى استعمارگران نيست. آن دين تحريف‌شده، دينى كه ساخته‌ى دست قدرتها باشد، به‌طور طبيعى با قدرتها معارضه‌اى ندارد. اسلام مصداق تام و تمام آن دينى بود كه با حمله و يورش همه‌جانبه و متجاوزانه‌ى دول استعمارى به مناطق اسلامى، حقيقتاً معارضه مى‌كرد. استعمارگران در مطالعات خودشان، اين را فهميدند.

زياد شنيديد، نمى‌خواهم تكرار كنم. در هند، اين را تجربه كردند و در كشورهاى عربى، اين را تجربه كردند. در ايران، اين را تجربه كردند. هرجا كه احساس وجدان دينى در مردم بيدار بود، نقشه‌هاى استعمار با مانع مواجه مى‌شد. يك نمونه، ماجراى تنباكو در ايران بود. يك نمونه، نهضت مشروطيت در آغاز كار در ايران بود. يك نمونه، حوادث خونينى بود كه در هند، در مقابل انگليسى‌ها اتفاق افتاد. يك نمونه، برخورد افغانى‌هاى مسلمان با انگليسى‌ها در اواسط قرن نوزدهم بود. يك نمونه، حركت سيدجمال در مصر بود كه انگليسى‌ها را لرزاند. از اين قبيل نمونه‌ها، فراوانند.

انگليسى‌ها و علاج وجدان دينى اسلام‌

لردهاى سياسى و انگليسى‌هاى عالى‌رتبه‌ى دولتى در آن زمان، تقريباً انگشت آنها نقشه‌ى سياسى دنيا را رقم مى‌زد. درحقيقت، آنها با همه‌ى دنيا كار داشتند؛ از استراليا بگيريد، تا مناطق مركزى آسيا، تا شبه‌قاره‌ى هند، تا ايران، تا خاورميانه، تا شمال آفريقا و تا امريكا. اين جزيره‌ى كوچك، در تمام مناطق دنيا اعمال نفوذ مى‌كرد.

آنها، به اين نتيجه رسيدند كه در اين منطقه‌ى حساس دنيا- كه نفت و گاز دارد و مى‌بايد انرژى آينده‌ى دنياى آن روز را تأمين بكند و از لحاظ سوق‌الجيشى، آن وقتى‌كه هواپيماها و اين وسائل ارتباطىِ سريع نبود، نقطه‌ى حياتى بين شرق و غرب محسوب مى‌شد- اگر بخواهند خودشان را تثبيت بكنند، مجبورند فكر اسلام را بكنند و به‌گونه‌اى وجود وجدان دينى اسلام را در اين منطقه علاج كنند؛ والّا با بيداربودن وجدان دينى و ايمان اسلامى مردم، ادامه‌ى نقشه‌هاى آنها ممكن نخواهدبود.

اين تشخيص‌شان، تشخيص درستى بودوواقعاًدرست فهميده بودند. مانع عمده براى آنها، عبارت از اسلام بود. حالا ما كه انگليسى‌ها را گفتيم، نه اينكه بقيه‌ى دولتهاى اروپايى مؤثر نبودند؛ خير، فرانسه و