اسم الکتاب : زمينه ها، عوامل و بازتاب جهانى انقلاب اسلامى، رهيافت فرهنگى المؤلف : ملكوتيان، مصطفى الجزء : 1 صفحة : 72
انگليسىها در سال 1862 م موفق شدند با رضايت شاه خط تلگراف
لندن به كراچى را از خاك ايران عبور دهند. بنابراين، مأمورين انگليسى به بهانه
اداره اين خط، مدت سى سال در سرزمينهاى عبوركننده اين خط پراكنده شده و اطلاعات
باارزشى از مسائل جغرافيايى و اجتماعى- سياسى ايران كسب نمودند. آنان در رفتار با
مردم و بهمنظور نفوذ در آنها، بسيار آرام و خوشبرخورد بودند و هميشه سعى داشتند
خود را در اختلافات مردم ميانجى نمايند. آنها به مردم مىگفتند، هركسى به هردليلى
به دفاتر تلگرافى انگليس پناهنده شود، در امان خواهد بود. ازاينرو، بعدها گاه
تلگرافخانهها محل بستنشستن مىگرديد.
در سال وقوع قيام تنباكو (1269 ش) مخبرالدوله وزير پست و تلگراف، و
ولز انگليسى مديركل تلگراف ايران بود. انگليسىها نقل كردهاند كه خدمات جاسوسى
مخبرالدوله در تلگرافخانه برايشان بسيار ارزشمند بود.
قرارداد رويتر، در سال 1872 م بين بارون ژوليوس دورويتر انگليسى و
دولت ايران امضا شد. مفاد اين قرارداد آنقدر رسوا بود كه دولت انگليس بهزودى
دريافت، اجراى آن ممكن است به نفوذش در ايران لطمه زند. مردم به رهبرى حاج ملاعلى
كنى عليه آن شوريدند. همچنين، دولت روسيه با اعمال فشار بر ناصرالدينشاه براى لغو
آن كوشيد. بدينترتيب، دولت انگليس از قرارداد دفاع نكرد و سرانجام شاه آن را لغو
نمود.
تعدادى از مفاد قرارداد رويتر عبارت بود از: حق ساختن اختصاصى راه
آهن و بهرهبردارى از آن، استفاده از سواحل درياى مازندران، استفاده از معادن مس و
نفت، حق تغيير مسير رودخانهها، حق استفاده از همه جنگلها، حق كشت و زرع زمينهاى
باير، حق اداره گمركات، حق تأسيس بانك، حق ساختن خيابان، حق تأسيس كارخانجات و
غيره.
براى اغواى ناصرالدينشاه در موافقت با اين قرارداد، به او گفته
بودند: درحقيقت، ما با از دست دادن مشتى خاك، همهچيز بهدست مىآوريم.
سپس روسها امتياز احداث خط آهن از مرزهايشان تا تبريز و امتياز
انحصار شيلات بهويژه خاويار در درياى مازندران را كسب كردند.
از سال 1888 م درپى نصب ولف بهمنزله وزيرمختار انگليس در ايران،
رقابت دو دولت
اسم الکتاب : زمينه ها، عوامل و بازتاب جهانى انقلاب اسلامى، رهيافت فرهنگى المؤلف : ملكوتيان، مصطفى الجزء : 1 صفحة : 72