گفتار دوم: دوره قاجار و حركت‌هاى انقلابى‌

خلاصه حوادث‌

دوره طولانى حكومت قاجارها با مجموعه گسترده‌اى از تغيير و تحولات سياسى، اقتصادى و اجتماعى همراه بود. طرح و توضيح تمامى اين تحولات از عهده اين پژوهش خارج است. در اينجا پس از بيان خلاصه حوادث دوره قاجار، به بيان زمينه‌ها، علل، عوامل و تأثير دو حركت انقلابى تعيين‌كننده در تاريخ معاصر ايران، يعنى قيام تنباكو و انقلاب مشروطه مى‌پردازيم.

دوره قاجار با حكومت آقا محمدخان آغاز شد و با فتحعلى شاه ادامه يافت. اين زمان قرن رقابت‌هاى استعمارى اروپاييان بود و چهار دولت بيگانه يعنى فرانسه، انگليس، روسيه و عثمانى در صحنه سياسى ايران حاضر بودند. يكى از ادله اهميت ايران قرار گرفتن بر سر راه شبه قاره هند بود كه سه كشور استعمارى انگليس، فرانسه و روسيه بر سر دستيابى به منابع آن با هم رقابت داشتند.

در زمان فتحعلى‌شاه، دو جنگ با روسيه رخ داد كه اولى پس از ده سال به شكست ايران و امضاى عهدنامه گلستان انجاميد و دومى با قرارداد تركمن‌چاى و تحميل كاپيتولاسيون- حق قضاوت كنسولى روس‌ها- به ايران پايان يافت.

در جنگ دوم، پيروزى‌هاى ايران كه به فرماندهى عباس‌ميرزا و حكم جهاد علما به‌دست آمد، وسيع و شگفت‌آور بود. اما فتحعلى‌شاه به اين بهانه كه خرج جنگ را بايد استان‌