گفتار اول: تحليل وقوع انقلاب اسلامى با كدام رهيافت؟

از ابتداى پيروزى انقلاب اسلامى ايران تاكنون، ديدگاه‌ها و نوشته‌هاى فراوانى درباره علل و عوامل وقوع انقلاب به رشته تحرير درآمده است كه مى‌توان آنها را در رهيافت‌ها و رويكردهاى فرهنگى، جامعه‌شناختى، روان‌شناختى، اقتصادى و سياسى دسته‌بندى كرد.

در رهيافت فرهنگى، بر نقش عوامل فرهنگى مانند دين مبين اسلام و مذهب شيعه و محتواى درونى و نهادهاى آن و نقش رهبرى امام خمينى (قدس سره) تأكيد شده است. در رهيافت جامعه‌شناختى، به نقش اصلى متغيرهاى كلان اجتماعى مانند نظام اجتماعى، طبقات و قشرهاى اجتماعى توجه شده است. در رهيافت روان‌شناختى به نقش عوامل شخصيتى و فرايندهاى ذهنى توجه شده است. در رهيافت اقتصادى براساس جهان‌بينى طرف‌دارانش، گاه ساخت اقتصادى و شيوه توليد، و گاه عوامل اقتصادى در درجه نخست اهميت قرار مى‌گيرد و بالاخره در رهيافت سياسى، نقش عوامل سياسى و مسئله قدرت اهميت يافته است.[1]

الف) رهيافت تحليلى كتاب حاضر

اين پژوهش، اگرچه نقش عوامل مختلف اجتماعى، اقتصادى، سياسى و روان‌شناختى در وقوع انقلاب اسلامى را ناديده نمى‌گيرد، معتقد است، مهم‌ترين عامل چه در زمينه‌سازى، چه در

[1]. براى ملاحظه مشروح ديدگاه‌هاى فوق و معتقدان آنها و نقد ديدگاه‌هاى جامعه‌شناختى، روان‌شناختى، سياسى و اقتصادى رجوع كنيد به: ملكوتيان، بازخوانى علل وقوع انقلاب اسلامى در سپهر نظريه‌پردازى‌ها، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى، 1387.