جنبه‌هاى خاص هر موضوع اظهار نظر كرده‌اند كه در اينجا اين نظرها از منابع اصلى آن استخراج و معرفى مى‌شوند.

الف) نزديك شدن علما به حكومت در دوره صفويان از منظر امام خمينى‌

همان‌گونه كه در گفتار اول فصل دوم گفته آمد، بررسى تحولات تاريخ معاصر كشور را مى‌توان از به‌قدرت‌رسيدن صفويان در سال 1501 م آغاز كرد، زيرا اولين دولت ملى پس از آشفتگى‌هاى ناشى از حمله مغول‌ها در ايران را صفويان بنا كرده، توانستند از سلطه دو دشمن زمانه، يعنى عثمانى‌ها و ازبك‌ها در غرب و شرق بر ايران جلوگيرى نمايند.

همچنين، از اين زمان به بعد نهاد روحانيت شيعه به‌دليل وجود مراكز شيعه در خارج از قلمرو ايران، يعنى عراق، استقلال مالى روحانيت از دولت، پيروزى اصولى‌ها[1] بر اخبارى‌ها[2] در دوره فتحعلى‌شاه قاجار و ... با اقتدار توانست در مسائل سياسى ايفاى نقش كرده، بارها در برابر حكومت‌ها بايستد و در نهايت امام خمينى (قدس سره) با رهبرى شايسته خود انقلاب اسلامى ايران را به پيش برده، به پيروزى رساند.

همچنين- همان‌طور كه پيش از اين گفتيم- در دوره صفويه شاهد نوعى هم‌گرايى بين تعدادى از روحانيون و حكومت هستيم. علت نزديكى علما به حكومت در دوره صفويه، براساس مصلحت، و بهره‌گيرى از شرايط مساعد ايجاد شده و ازجمله گسترش مذهب تشيع بود.[3] صفويان در دوره‌هاى آغازين حكومت براى اين گسترش تلاش مى‌نمودند و علمايى مانند محقق كركى، مجلسى و شيخ‌بهايى براى ترويج مذهب و ممانعت از سلطه عثمانى‌ها و ازبك‌ها بر ايران، به دولت نزديك شده، با آن همكارى كردند. در همين زمان، علماى ديگرى با اين همراهى مخالفت نمودند. از اواسط و به‌ويژه در دوران پايانى دوره صفويه- كه دو هدف پيش‌گفته محقق شده و پادشاهان صفوى نيز از آرمان‌هاى عدالت‌خواهانه و مذهبى اوليه دور

[1]. معتقدين به لزوم تقليد از مجتهد داراى شرايط.

[2]. معتقدين به اين امركه برداشت از ظاهر آيات و روايات براى انجام تكاليف كفايت مى‌كند.

[3]. حسينى‌زاده، علما و مشروعيت دولت صفوى، صفحات مختلف.