ارتقاء يافت. 13

[تصوير] كريم بوذرجمهرى‌

[تصوير] محمد درگاهى‌

* بست‌نشينى امام‌جمعه خويى‌

امروز نظاميان كودتاچى براى دستگيرى امام‌جمعه خويى به خانه‌اش يورش بردند ولى او موفق شد بگريزد و در حرم حضرت عبد العظيم بست بنشيند. 14

* انتصاب حاكم نظامى قم‌

محمد درگاهى افسر ژاندارم كه در قم اقامت داشت به عنوان حاكم نظامى قم منصوب شد. 15

______________________________
(1). احمد شاه فرزند محمد على شاه قاجار در سال 1278 ش (27 شعبان 1314 ق) متولد شد. وقتى محمد على شاه در سال 1288 ش، همزمان با ورود مشروطه‌خواهان به تهران، از سلطنت خلع شد، احمد شاه در همان سال به تخت سلطنت جلوس كرد. او كه به چشم خود عاقبت كار پدر مستبد خود را ديده بود هرگز علاقه نداشت كه با اتخاذ روش ديكتاتورى و استبداد به همان سرانجام دچار گردد. ازاين‌رو، در سال 1329 ق، هنگامى كه پدرش محمد على شاه مخلوع، براى كسب مجدد سلطنت و حكومت به ايران آمد، هيچ اقدامى در جهت كمك به پدر نكرد، تا اين‌كه، دولت مشروطه موفق به سركوب محمد على شاه شد عقد قرارداد ننگين 1919 وثوق الدوله با انگلستان، در هنگام سلطنت كوتاه‌مدت او به وقوع پيوست. پس از اعلام مفاد قرارداد 1919 وثوق الدوله، احمد شاه در كنار مليون و آزاديخواهان ايران قرار گرفت و مخالفت صريح خود را با اين قرارداد اعلام كرد. احمد شاه معمولا عناصر انگليسى را از دربار خود دور مى‌كرد و در عوض از سوسياليست‌هايى نظير «سليمان ميرزا اسكندرى» حمايت مى‌كرد. دولت انگلستان كه تمايل به استقرار يك حكومت مركزى مقتدر در ايران داشته سرانجام با حمايت از رضا خان مقدمات يك كودتاى نظامى را در ايران فراهم نمود كه اين كودتا در سوم اسفند 1299 ش، به وقوع پيوست. پس از كودتا رضا خان با يكپارچه كردن قواى نظامى ايران موفق شد به صورت يك فرمانده محبوب نظامى متجلى گردد. و سرانجام توانست در مهرماه 1302 ش، حكم نخست‌وزيرى را از احمد شاه بگيرد. در مدت نخست‌وزيرى سردار سپه، كشمكش‌هاى نهانى بر سر قدرت بين او و احمد شاه جريان داشت. رضا خان ابتدا جمهورى شدن ايران را مطرح كرد. احمد شاه قاجار خود مى‌گفت كه مى‌خواهد طبق قانون اساسى ايران عمل كند و كارى خلاف قانون انجام ندهد. اما واقعيت اين بود كه حتى در سمت پادشاه مشروطه، قدرى ضعيف و ترسو بود. در مقابل فشارهاى سردار سپه، سه بار به اروپا رفت و هربار مدتى در اروپا اقامت نمود.

سرانجام طومار پادشاهى احمد شاه در جلسه تاريخى آبان‌ماه 1304 ش، در مجلس شوراى ملى با تصويب خلع قاجاريه از سلطنت و سپردن حكومت موقتى به رضا خان پيچيده شد. به هنگام تشكيل مجلس مؤسسان (1304 ش)، احمد شاه به صدور يك اعلاميه بسنده كرد و مخالفت جدى با حكومت جديد ننمود. آخرين شاه قاجار سرانجام در رمضان 1348 ق. در فرانسه به دليل بيمارى كليه درگذشت و جنازه‌اش طبق وصيت او، در كربلا دفن شد.

(زندگينامه رجال و مشاهير ايران، ج 1، ص 85 و 88).

(2). سيد ضياء الدين طباطبايى فرزند سيد على آقا يزدى در سال 1270 ش، در شيراز متولد شد. تحصيلات اوليه را در تبريز به اتمام رساند، سپس به تهران آمد و در سال 1324 ق، به شيراز بازگشت و در آنجا روزنامه نداى اسلام را منتشر كرد. پس از آن سيد ضياء به تهران آمد و به محفل مشروطه‌خواهان پيوست. او پس از فتح تهران به وسيله مشروطه‌خواهان، روزنامه شرق را منتشر كرد. بعد از توقيف اين روزنامه به دليل شكايت وكلاى مجلس به خاطر مقالات انتقادى، سيد ضياء مدتى به اروپا سفر كرد و بعد از بازگشت از اروپا روزنامه برق را منتشر كرد. وقتى اين روزنامه هم توقيف شد روزنامه رعد را منتشر كرد. سيد ضياء در عقد قرارداد ننگين 1919 م، وثوق الدوله با انگلستان به شدت از اين قرارداد دفاع كرد و از اين بابت پول خوبى به جيب زد. آهسته‌آهسته سياست انگلستان او را به صحنه سياست وارد كرد. در جريان كودتاى 1299 ش، سيد ضياء كه از سوى انگليسى‌ها براى دولت پس از كودتا در نظر گرفته شده بود همراه با رضا خان به قزوين و سپس به تهران وارد شدند. سيد ضياء پس از كودتا كابينه خود را تشكيل داد ولى كابينه او على‌رغم تلاش‌ها و كوشش‌هاى دولت انگلستان بالاخره پس از حدود نود روز ساقط شد و خود سيد ضياء نيز به خارج ايران تبعيد شد. سيد ضياء در مهرماه 1322 ش، به ايران بازگشت و به عنوان نماينده مردم يزد در دوره چهاردهم، وارد مجلس شوراى ملى شد. در فروردين سال 1325 توسط دولت قوام بازداشت شد و نزديك به يك سال در زندان بود.

سيد ضياء الدين قرار بود در سال 1330 ش، به جاى دكتر مصدق، نخست‌وزير ايران شود كه اين امر به وقوع نپيوست. سيد ضياء الدين سرانجام در هشتم‌