امور خارجه اطلاع داد در خصوص استرداد خانه و انبار و اموال متعلق به ايرانيان اقدام شده، ولى هيچ نتيجه‌اى نداشته است. زيرا حكومت شوروى حتى براى اتباع خود نيز حق مالكيت قائل نيست و به‌طور طبيعى چنين حقى را به اتباع ايرانى هم نخواهد داد. اما اتباع ايرانى بنا به عهدنامه مودت ايران و شوروى حق مطالبه خسارات را خواهند داشت. 8

* انتشار بيانيه‌اى عليه شجاع الملك‌

كلنل محمد تقى خان بيانيه‌اى بر ضد شجاع الملك انتشار داد و او را شديدا مورد انتقاد قرار داد. 9

______________________________
(1). مراسله رضا خان به هيئت دولت، 15/ 6/ 1300، اسناد رياست‌جمهورى، ش ب 4/.

(2). مراسله حسين علاء به وزارت خارجه، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 47، پ 48 صص 21- 19.

(3).

Curzon note to soviet government, 7 sept. 1291, Curzon Papers, F 211/ 632

. (4).Minute by Crow ,7 Sept .1291 ,Fo 173 /5146 /0299

(5).

lmperial BanK to Fo, 8 Sept. 1291, Fo 173/ 5146/ 49201

(6). مراسله محمد طباطبايى مدير روزنامه خراسان به مؤتمن الملك، 15/ 6/ 1300، اسناد مجلس، دوره 4، ك 32، ج 1/ 17، پ 2.

(7). على قلى خان انصارى (مشاور الممالك) فرزند ميرزا حسن خان نايب الوزاره در سال 1286 ق در تهران متولد شد.

على قلى در كودكى همراه پدرش به قفقازيه رفت و دوران كودكى و نوجوانى را در آن‌جا گذرانيد و تحصيلات جديد و قديم را در آن‌جا انجام داد و مدتى در مدرسه ژزوئيت‌هاى كاتوليك در طرابوزان درس خواند و زبان‌هاى روسى و فرانسه را به‌طور كامل فراگرفت. ادبيات فارسى و عربى و حسن خط را نيز نزد معلمين خصوصى آموخت. پس از بازگشت از سفر قفقازيه در 1305 ق، به استخدام در وزارت امور خارجه درآمد و منشى اداره تحريرات عثمانى شد. پس از دو سال خدمت در آن اداره، به نيابت كنسولگرى حاجى طرخان منصوب گرديد. سپس به ايران احضار و با سمت مترجم درجه اول و مديريت تحريرات اداره دول غيرهمجوار برگزيده گرديد و در اين سمت در زمره مترجمين ناصر الدين شاه قرار گرفت.

در سال 1274 ش، هيئتى به رياست شاهزاده عباس ميرزا ملك‌آرا براى تبريك تاجگذارى نيكلاى دوم امپراطور روسيه عازم آن كشور گرديد. على قلى خان در آن هيئت، وظيفه مترجمى زبان فرانسه و روسى را بر عهده داشت. پس از بازگشت از روسيه چندى در وزارت امور خارجه مشاغلى را متصدى شد تا به رياست تذكره خراسان منصوب و به مشهد رفت و چندى هم مفتش تذكره خراسان و حدود افغانستان بود.

در سال 1322 ق، با سمت نيابت اول سفارت ايران در پطرزبورگ به روسيه رفت و پس از مدت كوتاهى به مستشارى سفارت منصوب شد و لقب مشاور الممالك گرفت. اين مأموريت قريب 14 سال به طول انجاميد كه در ده سال آخر سمت مستشارى و كاردارى با او بود.

مشاور الممالك در 1293 ش، در دوران نخست‌وزيرى مشير الدوله به تهران احضار و به معاونت وزارت امور خارجه تعيين گرديد و در اين سمت چندى هم كفيل وزارت امور خارجه شد.

در سال 1294 ش، در دولت عبد الحسين ميرزا فرمانفرما براى اولين‌بار به وزارت امور خارجه تعيين گرديد. عمر اين كابينه كوتاه بود و دو ماه بيشتر به طول نينجاميد.

در 1296 ش، كه مستوفى الممالك براى بار چهارم رئيس الوزراء شد، مشاور الممالك انصارى را در رأس وزارت امور خارجه قرار داد و مدت اين وزارت هم از دو ماه تجاوز نكرد.

در 1297 ش، در كابينه صمصام السلطنه بختيارى وزير امور خارجه شد. اين وزارت چهل روز بيشتر دوام نداشت. سرانجام در مردادماه 1297 در كابينه ميرزا حسن وثوق الدوله به وزارت امور خارجه تعيين گرديد.

در دولت وثوق الدوله، جنگ جهانى اول پايان گرفت و كنفرانس صلح ورساى در پاريس تشكيل گرديد. دولت ايران نيز براى استيفاى خسارات ناشى از جنگ، هيئتى را به اروپا فرستاد.

رياست اين هيئت با مشاور الممالك انصارى وزير امور خارجه بود و اعضاى هيئت عبارت بودند از: ذكاء الملك فروغى رئيس ديوان عالى كشور، ميرزا حسين خان علاء وزير سابق و انتظام الملك رئيس كابينه وزارت امور خارجه و مسيو آدولف پرنى مستشار وزارت عدليه.

روز پانزدهم مردادماه 1298 وثوق الدوله رئيس الوزراء، كابينه خود را ترميم كرد. در اين ترميم، نصرت الدوله فيروز از وزارت عدليه به وزارت امور خارجه تغيير سمت پيدا كرد و همراه احمد شاه به اروپا رفت. نصرت الدوله وزير جديد امور خارجه، احتشام السلطنه سفير ايران در استانبول را بركنار نمود و براى مشاور الممالك انصارى تقاضاى پذيرش كرد كه بلافاصله مورد قبول واقع شد. مشاور الممالك قريب يك سال سفيركبير ايران در استانبول بود.

در شهريورماه 1299 ميرزا حسن خان مشير الدوله، رئيس الوزراء به على قلى خان مشاور الممالك، سفيركبير ايران در دولت عثمانى مأموريت فوق العاده داد براى مذاكرات مربوط به عقد قرارداد با دولت جديد التأسيس شوروى عازم مسكو شود. حاصل مجموع مذاكرات و تلاش مشاور الممالك قرارداد 1921 م، منعقد بين ايران و شوروى بود. اين قرارداد در 26 ماه در 23 آذرماه 1300 ش، در مجلس شوراى ملى به تصويب رسيد. به موجب اين قرارداد بانك استقراضى روس با نقود و اشيا و محاسبات و اموال منقول و غيرمنقول به ايران واگذار شد و تمام امتيازاتى كه دولت تزارى روسيه و اتباع آن از ايران گرفته بودند از درجه اعتبار ساقط شد. دولت شوروى راه‌هاى شوسه انزلى- تهران، قزوين و كليه متعلقات آن و همچنين اسكله و وسايل نقليه در راه اروميه و تمام خطوط تلگرافى را به ايران بخشيد و به موجب همين قرارداد، كاپيتولاسيون لغو گرديد و دولت شوروى از مالكيت قريه زرگنده صرفنظر نموده از تمام مطالبات خود گذشت كرد.

اين قرارداد كه از نظر مصالح ايران در آن ايام حائز اهميت خاصى بود با تدبير و تلاش و جديت مشاور الممالك انصارى به امضا رسيد.

مشاور الممالك انصارى پس از امضاى قرارداد ايران و شوروى به سمت سفارت كبراى ايران در مسكو تعيين گرديد و اين مأموريت از 1301 تا 1305 ش، به طول انجاميد.

در تيرماه 1305 مستوفى الممالك براى بار ششم به رئيس الوزرايى انتخاب گرديد و در هيئت وزيران خود، مشاور الممالك انصارى را به سمت وزير امور خارجه تعيين و معرفى نمود. اين كابينه سه بار ترميم شد ولى مشاور الممالك در هرسه كابينه وزير امور خارجه بود.

مخبر السلطنه هدايت، جانشين مستوفى الممالك، كماكان پست وزارت امور خارجه را به مشاور الممالك تفويض كرد تا اينكه در 12 تيرماه 1307 ش، براى بار دوم به سفارت كبراى ايران در شوروى تعيين گرديد. آخرين سمت آقاى على قلى انصارى، وزيرمختارى ايران در لندن بود كه از تيرماه 1310 آغاز شد و در دى‌ماه 1311 پايان گرفت. وى به علت ترك محل خدمت بدون اجازه، مغضوبا به تهران احضار و پس از چندى بازنشسته شد. تغيير انصارى از سفارت ايران در لندن مقارن با تغيير عبد الحسين تيمورتاش از وزارت دربار بود و طبعا با مسئله نفت ارتباط مستقيم داشت. على قلى خان انصارى در سال 1319 ش، در تهران درگذشت. (شرح حال رجال ايران، ج 3، ص 461- 459؛ گنجينه اسناد، س 1372، دفتر اول، ص 35 و 34؛ زندگينامه رجال و مشاهير ايران، ج 1، ص 297- 299؛ زندگى‌نامه و شرح حال وزراى امور خارجه، ص 156- 159).

(8). تلگراف مشاور الممالك به وزارت خارجه، 21/ 6/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 15، پ 2، ص 5.

(9). گزارش‌هاى كنسولگرى انگليس در مشهد، ص 134.