جمعه 10 شهريور 1300/ 2 سپتامبر 1921/ 28 ذى الحجه 1339

* اعتراض انگليس به واگذارى امتياز نفت شمال به كمپانى سينكلر

در حاشيه مذاكرات دولت ايران با كمپانى نفتى «سينكلر» 1 براى واگذارى امتياز نفت شمال ايران به اين كمپانى، دولت انگليس كه واگذارى اين امتياز را به شركت آمريكايى بر خلاف حقوق كمپانى نفت انگليس و ايران مى‌دانست، رسما اعتراض خود را به دولت ايران اعلام كرد. انگليسى‌ها حقوقى را كه كمپانى نفت انگليس و ايران از خوشتاريا تحصيل كرده بود، براى خود محفوظ مى‌دانستند، در صورتيكه دولت ايران مدعى بود، امتياز خوشتاريا كه كمپانى نفت انگليس و ايران آن را خريده، باطل بوده است. 2

* اعتراض سفارت آلمان به توقيف يك تبعه آلمانى‌

روزنامه بامداد روشن در شماره امروز خود نوشت: يك نفر آلمانى كه از روسيه فرار كرده، در منطقه خراسان، توسط حكمران دره‌جز توقيف شد. 3 در پى درج اين خبر، سفارت آلمان در يادداشتى به وزارت امور خارجه، ضمن اعتراض نسبت به اين موضوع، خواستار آزادى فورى اين فرد آلمانى شد. 4

وزارت امور خارجه ايران در پاسخ اعلام كرد: در صورت صحت موضوع و فقدان يك علت موجه، فورا وى را آزاد خواهد كرد. 5

* بازگشت هيئت مذاكره‌كننده با شجاع الملك به مشهد

اعضاى هيئت مذاكره‌كننده با شجاع الملك همراه با شوكت الدوله به مشهد بازگشتند. هيئت مذاكره‌كننده اظهار داشتند: هرچند شجاع الملك حكومت كلنل محمد تقى خان را به رسميت نمى‌شناسد، اما در حال حاضر قصد جنگ با وى را ندارد.

كلنل محمد تقى خان ضمن ارسال تلگراف براى شجاع الملك به وى متذكر شد كه مى‌تواند او را در باخرز 6 و تربت‌جام آزاد بگذارد، ليكن به منظور تضمين صلح بايد پسرش را به عنوان گروگان به مشهد بفرستد. 7

______________________________
(1). كمپانى نفتى كه رئيس آن هرى سينكلر پسر يك داروفروش از اهالى ايالت كانزاس آمريكا بود. از سال 1903 سينكلر شروع به خريد اراضى كانزاس نمود و به وسايل مختلف توانست مقدارى از اراضى نفت‌خيز را از سرخ‌پوستان بومى آمريكايى به قيمت بسيار ارزان در ايالت اوكلاهاما بدست آورد.

در مدت كمى سينكلر توانست در اراضى خريدارى شده به كشف نفت موفق شود و يكى از ميليونرهاى آمريكا گردد. سپس شركت بزرگى تشكيل داد كه در زمره يكى از شركت‌هاى بزرگ نفت آمريكا محسوب مى‌گرديد.

در روند توسعه فعاليت‌هاى اين شركت، سينكلر به اين فكر افتاد كه با دولت شوروى داخل مذاكره شده و امتياز نفت آن كشور را نيز به دست آورد.

بنابراين در سال 1923 به مسكو رفت و به دولت شوروى پيشنهاد نمود كه تمام معادن نفت شوروى و پالايشگاه‌هاى روسيه به او واگذار شود كه آنها را اداره نمايد و انحصار فروش محصول در داخل و خارج به او تخصيص داده شود.

مذاكرات سينكلر با اولياى شوروى منتهى به امضاى قراردادى شد كه تأثير قاطعى بر قضيه نفت شمال ايران داشت. (نفت شمال، ص 39).

(2). مراسله سفارت انگليس به وزارت خارجه، اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 39، پ 1، ص 38.

(3). روزنامه بامداد روشن، 10/ 6/ 1300.

(4). مراسله سفارت آلمان به وزارت خارجه 10/ 6/ 1300، اسناد وزارت خارجه ايران، س 1300، ك 4، پ 2، ص 2.

(5). مراسله وزارت خارجه به سفارت آلمان، 28/ 6/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 4، پ 2، ص 1.

(6). باخرز در مشرق شاهرود و در جنوب دشت اسفراين واقع شده است و از شعب كوه‌هاى واقع‌بين دره گرگان و تجن محسوب مى‌شود كه تا كوه‌هاى هشتادان و خراسان در مشرق افغانستان امتداد يافته و به هندوكش مى‌پيوندد.

(7). گزارش‌هاى كنسولگرى انگليس در مشهد، صص 132- 133.