و اجتماعى و در نهايت در سعادت افراد مؤثر است. اينجاست كه دين بايد در امور دنيوى و اجتماعى وارد شود و برنامه و نظر خود را ارائه دهد.[1] دين راه صحيح مناسبات را در چهار نوع ارتباط بيان مى‌كند:

1- ارتباط انسان با خود؛

2- ارتباط انسان با خدا؛

3- ارتباط انسان با جهان هستى؛

4- ارتباط انسان با همنوع خود.[2]

با بيان اين مطلب مشخص مى‌شود كه دين با دنيا و زندگى تنيده شده است و اصلًا براى اصلاح زندگى و براى هدايت ما در بستر دنيا آمده است. بدون وحى و بدون عمل به احكام دين، نمى‌توان به روش درست زندگى دست يافت.[3]

سنّت پيامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) كه شامل گفتار، رفتار و تقريرات آنها مى‌شود، همين مطلب را ثابت مى‌كند. تعاليم آن بزرگان تمام زندگى دنيوى و اخروى، فردى و اجتماعى را در برگرفته‌است. در زمان ائمه‌اطهار، قانونگذارى، اجراى قوانين، اجراى حدود و ... انجام مى‌گرفت. صدها آيه و روايت در باب سياست، حقوق، اقتصاد، تعليم و تربيت، خانواده و ...

گوياى اين مطلب است كه اسلام منحصر به زندگى فردى نيست، بلكه براى زندگى دنيوى و اجتماعى بشر برنامه دارد، چنان كه اقتضاى جامعيت دين و جاودانگى و حقانيّت دين اسلام نيز همين مطلب است.

[1] - احمد واعظى، جامعه مدنى و جامعه دينى، ص 99.

[2] - علّامه جعفرى، مجله قبسات، ص 15.

[3] - حامد الگار، كتاب نقد، شماره 2 و 3، ص 114.