مسأله 11- قدر مسلم اگر تمامى انواع هر دو وقوف ترك شود در هر صورتش حج باطل است گرچه معذور يا جاهل باشد، ولى اگر بعضى اقسام اين دو وقوف ترك شود احكامشان مختلف است كه اينجا تمامى چهره‌هاى فعل و تركشان بيان مى‌شود:

1- اگر وقوف اختيارى مشعر را درك كند در همه صورش صحيح است، چه اختيارى يا اضطرارى عرفه را هم درك كند يا نه.

2- اگر اختيارى عرفه را با اضطرارى مشعر درك كند نيز بدون اشكال صحيح است.[1]

3- اگر فقط اضطرارى روزانه مشعر را درك كند ظاهراً حجش باطل است، ولى اگر مشعر را پيش از طلوع خورشيد درك كند ظاهراً صحيح است‌[2]، چنان‌كه وقوف اضطرارى شبانه مشعر نيز كافى است.

4- اضطرارى هر دوى عرفات و مشعر را درك كند ظاهراً درست است، گرچه با احتياط مستحب شايسته است حج را اعاده كند.[3]

[1] - چنان‌كه در صحيحه معاويه بن عمار از حضرت صادق( ع) است وسائل باب 21 وقوف مشعر

[2] - اينجا در خصوص درك اضطرارى شبانه مشعر اخبار معتبره متعدده‌اى است كه كافى است، ولى در مورد درك اضطرارى روزانه مشعر دو دسته اخبار متعارضه مى‌باشند كه اخبار بطلان صريح‌تر است و در صورت سقوط هر دو دسته نيز مقتضاى قاعده بطلان حج است

[3] - چنان‌كه در صحيحه حسن عطار از حضرت صادق( ع) آمده كه فرمود: اگر حاجى عرفات را پيش از فجر درك كند و چون به مشعر رسيد ديد مردم رفته‌اند اندكى در مشعر توقف كند و سپس به مردم در منى ملحق شود و چيزى بر او نيست( وسائل باب 24 مشعر).