هيجانات بى‌منطق‌[1].

لازمه عرضى‌انگارى خشونت در دين توجه به آن در مواقع نادر و ضرورى است كه بارزترين آن دفاع از كيان خود و به يارى مظلوم شتافتن و رهايى او از دست ظالم است. استاد درباره نيم‌نگاه اسلام به خشونت- البته با هدف مقدس- مى‌گويند:

محبت تنها داورى علاج بشريت است، در مذاق‌ها و مزاج‌ها، خشونت نيز ضرورت دارد و مبارزه و دفع و طرد لازم است. اسلام هم دين جذب و محبت است و هم دين دفع و نقمت‌[2].

البته نكته ظريف بازگشت نقمت‌ها و خشونت‌هاى اسلام به محبت‌هاست كه نگاه واقع‌بينانه مى‌طلبد:

ممكن است بگوييم: نقمت‌ها نيز مظاهرى از عواطف و محبت‌هاست‌[3].

شيوه عملى پيامبر اكرم توجه به دو اصل مزبور است، چنان‌كه حضرت على عليه السّلام شأن پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم را شأن طبيب مى‌داند كه ابتدا به «مرهم‌گذارى» مى‌پردازد و در صورت نااميدى از آن، به داغ كردن جاى زخم (مطابق طب قديم) رو مى‌آورد:

طبيبّ دوّار بطبّه قد احكم مراهمة واحمى مواسمه‌[4].

استاد فرزانه در تبيين اين مطلب، نوشته‌اند:

مقصود اين است كه پيغمبر دو گونه عمل مى‌كرد: يك نوع عمل پيغمبر مهربانى و لطف بود. اول هم «احكم مراهمه» را ذكر مى‌كند. يعنى: عمل اول پيغمبر هميشه لطف و مهربانى بود، اما اگر به مرحله‌اى مى‌رسيد كه ديگر لطف و مهربانى و احسان و نيكى سود نمى‌بخشيد، آنها را به حال خود نمى‌گذاشت، اين‌جا بود كه وارد عمل جراحى و داغ كردن مى‌شد[5].

[1] - تعليم و تربيت در اسلام، ص 229.

[2] - مرتضى مطهرى، جاذبه و دافعه على، قم، صدرا، بى‌تا، ص 16.

[3] - جاذبه و دافعه على، ص 46.

[4] - نهج البلاغه، خطبه 107.

[5] - مرتضى مطهرى، حماسه حسينى، ج 2، ص 97.