البته مفهوم عام، تعيين مصداق نمى‌كند ولى شكّى نيست كه امامان معصوم عليهم السّلام مصداق اين مفهوم هستند و امّا مصداق بودن فقها نياز به دليل خاص از قبيل ادلّه نصب خاص و يا عام و يا عقل دارد تا اطاعت از او اطاعت از امام عليه السّلام به شمار آيد و امّا مشكل تناقض در اوامر الهى در صورت خطاى مجتهد در حكم يا موضوع از طريق جمع بين حكم ظاهرى و واقعى، قابل حل است، همان گونه كه در ساير امارات شرعيّه جواب داده شده و تفصيل آن در اصول بيان گرديده است.

پاسخ چند سؤال‌

(1) در اينجا ايرادهايى به تفسير فوق شده كه از نظر رعايت بى‌طرفى در بحث، بايد مطرح گردد:

1- اگر منظور از اولو الأمر، امامان معصوم باشند، با كلمه «اولى» كه به معناى جمع است سازگار نيست؛ زيرا امام معصوم در هر زمان يك نفر بيش نمى‌باشد. پاسخ اين سؤال چنين است كه امام معصوم در هر زمان اگر چه يك نفر بيش نيست ولى در مجموع زمانها افراد متعددى را تشكيل مى‌دهند و مى‌دانيم آيه تنها وظيفه مردم يك زمان را تعيين نمى‌كند.

2- «اولو الأمر» مطابق اين معنا در زمان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم وجود نداشته و در اين صورت چگونه فرمان به اطاعت از وى داده شده است؟

پاسخ اين سؤال از گفته بالا نيز روشن مى‌شود؛ زيرا آيه منحصر به زمان معيّنى نيست و وظيفه مسلمانان را در تمام اعصار و قرون روشن مى‌سازد. و به عبارت ديگر مى‌توانيم چنين بگوييم كه «اولو الأمر» در زمان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خود آن بزرگوار بود؛ زيرا آن حضرت دو منصب داشت، يكى منصب «رسالت» كه در آيه به عنوان‌ أَطِيعُوا الرَّسُولَ‌ از او ياد شده و ديگر منصب «رهبرى و زمامدارى امت اسلامى» كه قرآن به عنوان «اولو الأمر» از آن ياد كرده، بنابراين، پيشوا و رهبر معصوم در زمان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خود ايشان بود كه علاوه بر منصب رسالت و ابلاغ احكام اسلام اين منصب را نيز به عهده‌