جزئى از سياست است. عرصه سياست، گسترده‌تر از عرصه دولت است. در واقع مى‌توان مفهوم سياست را به صورت‌هاى گوناگون تعريف كرد كه انطباق كامل با عرصه دولت نداشته باشد. حتى از ديدگاه برخى از دانشمندان، باتوجّه به تاريخ طولانى حيات اجتماعى بشر، دولت پديده‌اى نسبتا متأخر است.

از طرفى گروه‌ها، اجتماعات و انجمن‌ها نيز خود داراى زندگى درونى پيچيده‌اى هستند كه ضرورتا ربطى به دولت ندارند. پس مسلما حوزه سياست از نظر تاريخى گسترده‌تر از محدوده دولت است. در مورد سرنوشت و فرجام سياست و دولت به‌طور جداگانه مى‌توان نكاتى را بيان كرد:

3- 1. پايان سياست‌

چنان‌كه گذشت بين سياست و دولت، پيوندى ژرف و تأثيرگذار وجود دارد و آينده و سرنوشت هردو، به هم وابسته است. حال آيا مى‌توان تصور كرد كه در آينده زندگى بشر، سياست و دولت حذف يا تضعيف بشود و ساخت جوامع، ساختى بدون دولت و سياست باشد؟!

زمانى «سياست»، همچون فعاليتى در نظر گرفته مى‌شد كه مى‌توانست به جوامع امكان حاكميت بر سرنوشت‌شان را بدهد. اما اكنون بدبينى مفرط و عميقى نسبت به توانايى انسان براى در دست گرفتن مهار هر چيزى به ميزان زياد وجود دارد و در اين ميان نسبت به مهار سرنوشت از طريق «سياست»، از همه بيشتر است. اين سرنوشت باورى، منعكس‌كننده نوميدى از اميدهاى سياسى بسته شده به اتوپياهاى ليبرالى و سوسياليستى در قرن بيستم و سرخوردگى و يأس تقريبا همگانى از روايت‌هاى بزرگ عصر روشنفكرى در باب عقل و خرد و پيشرفت و خود مدرنيته است. ويژه‌ترين بيان اين نوميدى و سرخوردگى گفتمان‌هاى بى‌پايان، درباره پايان‌باورى) msidne (است:

پايان تاريخ، پايان ايدئولوژى، پايان دولت- ملّت، پايان فرمان‌روايى، پايان قلمرو عمومى و پايان خود سياست است. و به عبارتى «سرنوشت فعلى ما، زيستن در قفس‌هاى آهنينى است كه نيروهاى گسترده غير شخصى برپا داشته‌اند؛ نيروهاى برخاسته از جهانى‌