بارز مربوط به حيات معنوى، قوانين و نهادهاى حقوقى، هنر، دين و دانش، روحيات ملّى و ... اصول و قواعد روحيات ملّى در فرآيند پيشرفت ضرورى و اجتناب‌ناپذير خود، صرفا لحظه‌هايى از يك روح همگانى و جهانى به شمار مى‌روند كه از طريق آنها، جريان تاريخ، در كليت فراگير و همه شمول خود، به حد اعلاى كمال خود نايل مى‌گردد.

آنچه او در نظام فلسفى خود مى‌خواهد نشان دهد روح ملّت خاصّى نيست؛ بلكه روح كلى يا روح جهان است. اين روح از چهار مرحله گذر مى‌كند تا به خودآگاهى و آزادى برسد: 1. مرحله جهان شرقى، 2. مرحله جهانى يونانى، 3. مرحله جهان رومى، 4. مرحله جهان آلمانى كه در اين مرحله روح جهان به خودآگاهى و آزادى مى‌رسد.[1]

هگل، به پرسش‌هاى بنيادى فلسفه نظرى چنين پاسخ مى‌دهد:

1. تاريخ به طرف هرچه آزادتر شدن انديشه متعالى سير مى‌كند.

2. مكانيسم اين حركت، نزاع دائمى انديشه مطلق خود و محرّك آن، عشق اين انديشه به رهايى از فراق است.

3. مسير تاريخ، جلوه‌هاى متعالى انديشه مطلق، در پوشش ملّت‌ها و مردمان است.

4. ماركس و جامعه بى‌طبقه‌

درباره ماركس و نظرات او در رابطه با آينده تاريخ و جامعه بدون طبقه، بحث‌هاى مفصّلى ارائه خواهد شد. در اين بحث تنها بخشى از آرا و افكار او در مورد «فلسفه تاريخ» و سير حركت آن بيان مى‌گردد.

در اين رابطه وى «ماترياليسم تاريخى» را پيشنهاد نمود كه بنابر آن، ساختار جامعه و تكامل تاريخى آن، به واسطه «شرايط مادى حيات» يا «شيوه توليد ابزار مادى هستى اجتماعى» تعيين مى‌شود.[2] براساس اين تحليل پيش‌بينى مى‌شود كه سرمايه‌دارى فرو خواهد پاشيد و نهايتا جامعه‌اى كمونيستى جانشين آن مى‌گردد كه در آن هيچ نوع‌

[1]. اف و اتكينسون و ...، پيشين، ص 388؛ دبليو، اچ. والش، پيشين، ص 157.

[2]. ر. ك: ماركس، كارل، پيشگفتار نقد اقتصاد سياسى، 1858.