موجودى زنده، پويا و متحرّك اصرار دارند.

در اين رابطه چهار ديدگاه (كانت، توين‌بى، هگل و ماركس) مورد بررسى قرار گرفت. كانون توجّه اين متفكران «امر فرادى» است؛ يعنى، براى كانت «گونه‌هاى انسانى»، از نظر هگل «ملّت»، براى ماركس «پرولتاريا» (طبقه حقيقى جهانى) و از نظر توين بى «تمدن» در مطالعات تاريخى قرار دارد.

نظريه‌ها و ديدگاه‌هاى ياد شده، داراى يك وجه جبرگرايانه يا ضرورت‌گرايانه هستند ... ظاهرا عقيده بر آن است كه روند بلندمدت حوادث و رخدادها بدون توجّه به تلاش‌ها و اقدامات يا فعاليت افراد، مسير خود را طى مى‌كند و تاريخ آن چيزى خواهد شد كه بايد باشد.

از ديدگاه شيعه براساس آيات قرآن و روايات غايت و نهايتى براى اين تاريخ وجود دارد و سير آن به سوى مقصد و هدفى است و آن حركت به سوى خدا و رسيدن به كمالات انسانى (عبادت و بندگى) است. قرآن صحنه زندگى انسان‌ها را صحنه دو نيروى متضاد حق و باطل مى‌داند كه سرانجام به حاكميت نيروى حق بر باطل منجر مى‌گردد.

خداوند در قرآن، به‌طور مكرّر وعده گسترش جهانى يكتاپرستى و پيروزى حقّ و نابودى باطل را داده است. اين وعده حتمى خداوند، تاكنون تحقّق نيافته و روزى تبديل به واقعيت خواهد شد. بشر، شاهد پيروزى حق بر باطل، تحقّق عدالت اجتماعى، نابودى كفر و باطل، از بين رفتن ظلم‌وجور، غلبه دين اسلام و تشكيل حكومت جهانى عدل به دست مهدى موعود خواهد بود.

فرجام تاريخ، اعتلاى «كلمه توحيد» و شكوفايى «تمدّن اسلام» و نابودى «گروه باطل» و محدوديت و تضعيف «شيطان» است.

در فصل دوّم و سوم، چهار ديدگاه معطوف به آينده بررسى شد.

مسيحيت با نگاهى خوشبينانه و اميدوارانه در انتظار روز موعودى است كه با بازگشت مسيح و نجات و رستگارى انسان‌ها، تاريخ به پايان مى‌رسد.

در اين رابطه اين انگاره پادشاهى مسيح نيز مطرح شده است. خود عيسى (ع) نمى‌گويد من آمده‌ام پادشاهى يا سلطنت مسيح را اعلام كنم؛ بلكه تأكيد مى‌كند من‌