فصل پنجم وضعيت علمى و فرهنگى شيعيان‌

مبانى اساسى علوم اسلامى برپايه دو ركن قرآن و سنت، سنت نبى اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سنت ائمه معصومين عليهم السّلام، استوار است؛ پيامبر بارها در حديث ثقلين و موارد ديگر به آن تأكيد و تصريح داشته همواره مسلمانان را به بهره‌گيرى و تمسك به اين‌دو فرا مى‌خوانده است. شيعيان باتوجه به فرموده‌هاى نبى اكرم صلّى اللّه عليه و اله و تأكيدات ائمه معصومين عليهم السّلام، در اين زمينه جديت و كوشش فراوانى به خرج دادند و از سال‌هاى آغازين شكل‌گيرى جامعه اسلامى، به فراگيرى و حفظ و انتقال اين مبانى علمى همت گماردند. قرآن به‌عنوان مصدرى متفق عليه ميان همه مسلمانان، به صورت مدون درآمد و در اختيار همگان قرار گرفت؛ اما ركن ديگر، يعنى سنت دچار ناملايماتى گرديد. حاكمان پس از نبى اكرم صلّى اللّه عليه و اله بنا به مصلحت خويش از تدوين و نشر سنت نبوى جلوگيرى كردند. اين اقدام مدت‌ها ادامه يافت و در دوران حكومت معاويه با شدت هرچه بيشترى پى‌گيرى شد. علاوه بر اين، توطئه جعل و وضع احاديث نيز، آن‌گونه كه به مذاق حكومت خوش آيد، بدان افزوده شد. در چنين وضعيتى شيعيان، باتوجه به تأكيدات پيشوايان دين، به ثبت و ضبط علوم اهل بيت عليهم السّلام پرداختند. اين شيوه‌اى بود كه ائمه عليهم السّلام خود بدان عمل مى‌كردند و