گذشتگان نبود.[1] اين وضعيت در بغداد شدت بيشترى داشت؛ زيرا حنبلى مذهبان، كه گروهى افراطى از اهل سنت بودند، تحت زعامت حسن بن على بربهارى، به شدت با شيعيان و برپايى مراسم مذهبى آنان برخورد مى‌نمودند، چنان‌كه در خصوص زنى نوحه‌گر كه در مجالس عزاى امام حسين عليه السّلام مرثيه‌خوانى مى‌كرد به دستور رئيس حنبليان بربهارى، به قتل رسيد.[2]

شيعيان تنها در برگزارى مراسم عزاى حسينى با مشكل مواجه نبودند، بلكه براى انجام زيارت مرقد سيد الشهداء عليه السّلام نيز با سختى‌هاى زيادى روبرو مى‌شدند، چنان‌كه در همين ايام، كه اوج فعاليت حنبليان در بغداد و عراق بود، رفتن به زيارت آن‌قدر دشوار بود كه زائران از ترس پيروان بربهارى، پنهانى به زيارت مى‌رفتند و حتى گاه اتفاق مى‌افتاد كه دو نفر در بخشى از مسير همسفر بودند؛ اما جرأت اظهار آن را نداشتند.[3] بديهى بود كه در چنين فضايى ابراز عقايد آسان نبود و حكومت يا مخالفان از آن آگاهى مى‌يافتند به شدت واكنش نشان داد و حتى گاه به دستگيرى و آزار شيعيان و تخريب اماكن و مساجد آنان مبادرت مى‌كردند، همان‌گونه كه در سال 313 ق وقتى خبر يافت كه شيعيان در مسجد براثاى بغداد، اجتماع و از خلفا و بدگويى اظهار برائت مى‌نمايند، بى‌درنگ كسانى را به آن‌جا روانه كرد تا اجتماع‌كنندگان را، كه حدود سى نفر بودند، دستگير و مسجد را به اين بهانه كه مركز كفر و ضرار و فتنه‌انگيزى است، ويران سازند. بعدها مشخص شد كه اين اقدامات توسط يكى از اسماعيليان رهبرى مى‌شد.[4]

محدوديت‌هاى اجتماعى كه براى شيعيان پديد آمده بود فقط به امور مذهبى‌

[1] - ر. ك: همان، ص 233.

[2] - همان‌جا.

[3] - همان، ص 44 و ص 232.

[4] - ابن جوزى، همان، ص 247.