ايالت جبال‌

ايالت جبال‌[1] كه در مجاورت عراق و مراكز اصلى و اوليه تشيع قرار داشت، از نواحى‌اى بود كه جمعيت زيادى از شيعيان را در شهرهاى مختلف خود جاى داده بود. تشيع براى نخستين‌بار از كوفه به اين ناحيه و از آن‌جا به ديگر سرزمين‌هاى شرق اسلامى راه يافت.

قم: قم‌[2] مهم‌ترين شهر شيعيان و پايگاه تشيع در نواحى شرق به شمار مى‌رفت. ياقوت، درباره مذهب مردم قم گفته است كه آن‌ها همگى شيعه امامى هستند، به‌طورى كه هيچ سنى مذهبى در ميانشان يافت نمى‌شود و سپس قضيه‌اى را به‌عنوان شاهد بر اين امر نقل مى‌كند.[3] سابقه تشيع در قم به زمان هجرت گروهى از طايفه اشعرى‌هاى كوفه به اين شهر مى‌رسد. در اواخر قرن اول هجرى، گروهى از طايفه اشعريان كه در كوفه مى‌زيستند و از ديرباز داراى تمايلات شيعى بودند به شهر قم كوچ كردند. با آمدن آنان اولين بارقه‌هاى تشيع در اين شهر درخشيدن گرفت‌[4] و به زودى در اين شهر انتشار وسيعى يافت و تقريبا همگانى شد. تشيع قم از چنان شهرتى برخوردار بود كه در تمامى آثار جغرافيانويسان قرن چهارم و پس از آن بدان اشاره شده است. بلخى، در المسالك و الممالك نوشته است كه اهل قم همه مذهب تشيع دارند و اكثريت آن‌ها عرب‌نژادند.[5] مقدسى، در اين‌باره‌

[1] - ايالت جبال كه شامل نواحى مركزى و غربى ايران مى‌شد، از شرق به خراسان و از غرب به عراق و از جنوب به فارس و خوزستان و از شمال به گيلان و آذربايجان محدود مى‌گرديد و شهرهاى مهم آن رى، قم، اصفهان، همدان و كرمانشاه بود.

[2] - درباره زمان بناى اين شهر اختلاف است و برخى آن را به سال 83 و به حجاج بن يوسف ثقفى نسبت مى‌دهند. ياقوت حموى، معجم البلدان، ج 7، ص 88.

[3] - همان.

[4] - ر. ك: جعفريان، تاريخ تشيع در ايران، ج 1، ص 186.

[5] - بلخى، المسالك و الممالك، ص 35.