نظامى- سياسى نه تنها مساعد چنين حركتى نبود، بلكه تلاش‌هاى زيادى نيز براى سركوب آن به‌عمل مى‌آمد.

دو انقلاب بزرگ قرن حاضر در روسيه تزارى و چين در شرايط و اوضاع و احوال سياسى، اجتماعى و اقتصادى كاملًا مساعدى براى چنان تحوّلاتى، رخ داد. انقلاب اكتبر روسيه كه در سال 1917 به پيروزى رسيد، در اثر يك مبارزه و جنگ با قدرت سياسى و يا شكست ارتش امپراتورى روسيه و يا نابود كردن نظام حاكم نبود، بلكه هر دو نهاد مزبور در طول جنگ جهانى اول تضعيف و مضمحل شده بودند و تنها كارى كه انقلابيون‌كردند اين بود كه در يك خلأ قدرت و در يك موقعيّت هرج و مرج، كنترل اوضاع را به‌دست گرفتند.

دولت كومين‌تانگ چين نيز در اثر جنگ‌جهانى دوم و تهاجمات پى‌درپى خارجى در موقعيت كاملًا ضعيفى قرار گرفته بود، به‌طورى كه دولت مركزى به‌جز در پكن و حومه آن كنترلى بر اوضاع كشور نداشت. بنابراين براى نيروهاى انقلابى به رهبرى مائوتسه‌تونگ مانعى اساسى جهت پيشرفت و در دست گرفتن كنترل كشور وجود نداشت.

درحالى‌كه، چنانچه پيشتر ذكر شد، شرايط و اوضاع و احوال جهان در زمان پيروزى انقلاب اسلامى برخلاف دوران دو انقلاب فوق‌الذكر براى چنين تحوّلى كاملًا نامساعد بود. در اين زمان ابرقدرت‌ها در دوره‌اى از تشنج‌زدايى و همزيستى مسالمت‌آميز به‌سر مى‌بردند و يك نظام جهانى امپرياليستى به‌وجود آورده بودند. قدرت‌هاى فائقه در حفظ وضع موجود جهانى تفاهم داشتند و به‌ويژه با توجه به منافعى كه بقاى رژيم شاه براى هر دو ابرقدرت داشت، در حدّتوان خود و تا روزهاى آخر از آن حمايت مى‌كردند. رژيم شاه هم متكى به يك نيروى نظامى چهارصد هزار نفرى مجهز به سلاح‌هاى كاملًا پيشرفته بود. در چنين شرايطى امت مسلمان ايران بدون استفاده از اسلحه، عليه نظام شاهنشاهى قيام كرد و پيروزشد.[1]

براى درك علل پيروزى انقلاب اسلامى بايد به دو مسئله اساسى توجه كرد:

1. مردم ايران در طول يك قرن اخير، مبارزات ممتدى عليه نظام سياسى حاكم، به‌شيوه‌هاى رفرميستى و ميانه‌روانه انجام دادند و اگرچه تجربه كافى در اين زمينه كسب كردند ولى در عمل با شكست‌هاى تلخى مواجه شده بودند. نهضت مشروطيت كه براى‌

[1]. براى بررسى بيشتر بنگريد به: منوچهر محمدى، انقلاب اسلامى در مقايسه با انقلاب‌هاى فرانسه و روسيه.