امام پس از ورود به عراق با استقبال پرشور مردم و طلاب روبه‌رو شد و اين بيانگر آن بود كه برخلاف تصور رژيم شاه، پيام نهضت 15 خرداد در عراق و نجف نيز هوادارانى يافته است. گفتگوى كوتاه امام با نماينده اعزامى عبدالسلام عارف، رئيس‌جمهور عراق و رد پيشنهاد مصاحبه راديو تلويزيونى از سوى امام، از همان آغاز ثابت كرد او شخصيتى نيست كه اصالت مبارزه الهى خويش را وجه‌المصالحه رژيم‌هاى حاكم بر بغداد و تهران قرار دهد. اين مشى استوار، در تمام دوران اقامت امام در عراق باقى بود و از اين جهت نيز امام‌خمينى يكى از نادر رهبران سياسى جهان است كه در اوج مشكلات و فشارها نيز حاضر نشد در زد و بندهاى سياسى معمول وارد شود. كافى بود در زمانى كه تنش‌هاى شديد بين دو رژيم ايران و عراق بروز مى‌كرد، حضرت‌امام كوچك‌ترين چراغ سبزى نشان دهد تا انواع امكانات را براى مبارزه با شاه در اختيار گيرد، اما نه‌تنها چنين نكرد، بلكه حتى در دو جبهه مبارزه مى‌كرد و در چند مرحله تا مرز رويارويى و قيام عليه حكام بغداد نيز پيش‌رفت.[1]

در زمان حضور در عراق، امام‌خمينى سلسله درس‌هاى خارج فقه خويش را در آبان 1344 در نجف آغاز كرد كه تا زمان هجرت از عراق به پاريس ادامه داشت. در همان حال، ايشان به انتقاد خود از رژيم نيز ادامه داد و اوضاع ايران را زيرنظر داشت.

در اين سال‌ها، اوضاع سياسى در ايران به سمت انسداد سياسى و وابستگى بيشتر به امريكا پيش‌مى‌رفت و مخالفان نيز سركوب شده بودند. از سويى حزب رستاخيز نيز به‌عنوان تنها حزب فراگير در كشور مطرح گرديد. با فعاليت‌هاى رهبران فكرى اين حزب در حوزه فرهنگى و اجتماعى، اسلام‌زدايى تشديد شد و تاريخ هجرى شمسى به شاهنشاهى تغيير يافت و بدين‌ترتيب هويت فرهنگى- اسلامى كشور به دگرگونى گراييد. از ديگرسو، ناموزونى در حوزه اقتصادى نيز سبب شد مشكلاتى همچون مهاجرت به شهرها، حاشيه‌نشينى و تبعيض طبقاتى گسترش يابد.

در صحنه سياست خارجى نيز اختلافات ايران و عراق بر سر مرز آبى دو كشور شدت يافت، اما در سال 1975 طى قرارداد الجزيزه موقتاً فروكش كرد. حمايت ايران از اسرائيل در

[1]. همان، ص 69.