گرويده، از صحنه مبارزه بيرون آمدند. بدين‌تربيب، خطر اصلى براى رژيم شاه وجود امام‌خمينى بود كه به هيچ ترفندى نتوانسته بود او را به سكوت وادارد، از اين‌رو سرانجام تصميم به تبعيد ايشان به خارج از كشور گرفته شد[1] و وى در 13 آبان دستگير و به تركيه تبعيد گرديد.

2. امام‌خمينى در سال‌هاى 1343 تا 1356

دوران تبعيد امام در تركيه بسيار سخت بود: براى ايشان حتى پوشيدن لباس روحانيت ممنوع بود و در اين مدت حق هيچگونه اقدام سياسى را نداشت. وى تحت مراقبت مستقيم مأموران اعزامى ايران و نيروهاى امنيتى دولت تركيه در شهر بورسا (در 46 كيلومترى غرب آنكارا) قرار داشت.

اقامت امام در تركيه يازده ماه به درازا كشيد. در اين مدت رژيم شاه با شدت عمل بى‌سابقه‌اى بقاياى مقاومت را در ايران درهم شكست. اقامت اجبارى در تركيه فرصتى مغتنم براى امام بود تا تدوين كتاب بزرگ تحريرالوسيله را آغاز كند. در اين كتاب كه حاوى فتاواى فقهى ايشان است، براى نخستين بار احكام مربوط به جهاد و دفاع و امربه‌معروف و نهى‌ازمنكر و مسائل روز- به‌عنوان تكاليف شرعى فراموش شده- مطرح گرديد.[2]

روز 13 مهرماه 1344 امام‌خمينى از تركيه به تبعيدگاه دوم، يعنى كشور عراق اعزام شد. علل و انگيزه‌هاى تغيير محل تبعيد را مى‌توان بدين شرح دانست: فشارهاى مداوم جامعه مذهبى و حوزه‌هاى علميه داخل و خارج و تلاش‌ها و تظاهرات دانشجويان مسلمان خارج از كشور براى آزادى امام، تلاش رژيم شاه براى عادى جلوه دادن اوضاع و اقتدار و ثبات خويش به منظور جلب حمايت بيشتر امريكا، مشكلات امنيتى و روانى دولت تركيه و افزايش فشارهاى داخلى جامعه مذهبى اين كشور و از همه مهم‌تر تصور رژيم شاه از اينكه فضاى ساكت و سياست‌ستيزِ آن ايام در حوزه نجف و وضعيت رژيم حاكم بر بغداد، خود مانعى بزرگ در محدود نمودن فعاليت‌هاى امام‌خمينى خواهد بود.[3]

[1]. حميد انصارى، حديث بيدارى، ص 65.

[2]. همان، ص 66.

[3]. همان.