لذا جاى استناد به عمومات حسن ذاتى و رجحان و فضيلت شرعى تعلّم و علم است و اصل تعلّم آن به قصد علم به اين رشته مانعى ندارد، مشروط بر اينكه همراه با كلمات حرام و خلاف شرع نباشد. در عين حال بسيارى از يادگيرندگان در مسير غلط استفاده مى‌كنند و بدون قصد باطل و اضرار هم احتياط در ترك تعلّم آن است، مخصوصاً كه آيه در مقام مذمّت فرموده است: وَيَتَعَلّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلا يَنفَعُهُمْ‌ و روى ضرر تنها تكيه نكرده بلكه «عدم نفع» هم اضافه كرده است كه ياد مى‌گيرند آنچه را ضرر دارد و نفعى به حال آنها ندارد. ممكن است از اين تعبير استفاده كنيم كه تنها فرضى كه تعلّم آن نفعى به حال خود متعلم يا ديگران دارد بلامانع است و اگر نافع نيست، خواه مضر باشد يا نه، اشكال دارد؛ به هر حال احوط، ترك تعلّم علم سحر است.

3. حرمت تعليم سحر

آنچه در باب تعلّم و يادگيرى ذكر شد در مورد تعليم و آموزش دادن نيز مطرح است و بحث جدايى ندارد.

4. حرمت تكسب با سحر

از نظر تكليفى، علت حرمت روشن است، زيرا مشمول آيه «نهى از اكل مال به باطل» است. از نظر وضعى هم معامله فاسد و باطل است، زيرا سحر عملى است حرام و از نظر شرعى ماليت ندارد و شرط قطعى صحت معامله ماليت داشتن است. و وقتى معامله باطل شد، گرفتن اجرت و تصرف در آن هم حرام است، زيرا تصرف در مال، بدون رضايت مالك آن است، زيرا رضايت او مقيد به فرض معامله بود نه تصرف مجانى. معامله را هم شارع اجازه نداده است: «فما قصد لم يقع وما وقع لم يقصد». بنابراين اكتساب و اخذ اجرت از طريق سحر و تعليم آن به ديگران و تعلّم آن تكليفاً حرام و وضعاً فاسد است.

احضار و تسخير جنّ و روح‌

بخش دومِ مسأله شانزدهم، درباره استخدام، تسخير و احضار است. انسان با برخى وردهايى كه مى‌خواند و مى‌دمد و قسم‌ها و عزائمى كه بر زبان جارى مى‌كند فرشته را